آلودگی هوا خطرات قابل توجهی برای سلامت و رشد کودکان دارد. تاثیرات آلودگی هوا بر کودکان را میتوان قبل از تولد آنان یافت، بطوریکه آلودگی هوا خطر کوچکتر شدن نوزادان در دوران بارداری را افزایش میدهد. این کوچک شدن نوزاد، میتواند زایمان زودرس را به دنبال داشته که عواقب بعدی را در پی دارد. در یک تحقیق صورت گرفته در آمریکا، مشخص شده که تاثیر آلودگی هوا بر مادران باردار، منجر به مرگ نوزادان تا احتمالی حدودا 20 برابر بیشتر از مادرانیست در معرض هوای پاک دوران بارداری خود را سپری کردهاند. در تحقیقی دیگر مشخص شده بهره هوشی کودکانی که مادرشان در زمان بارداری در معرض هوای آلوده بوده، به صورت میانگین تا 4 نمره پایینتر از کودکانیست که دوره بارداری مادرشان در هوای پاک بوده است.
بسیاری از این تاثیرات، نه به صورت آنی، بلکه بهصورت درازمدت و حتی مادامالعمر خود را نشان میدهند. اختلال در تکامل سیستم عصبی، سیستم تنفسی، سیستم ایمنی، ذاتالریه و غدد داخلی از موارد محتمل تاثیرات است. کودکانی که در معرض آلودگی هوا قرار میگیرند بیشتر در معرض ابتلا به آسم، برونشیت و سایر بیماریهای تنفسی هستند. ریههای آنها هنوز در حال رشد است و آنها را در معرض آسیبهای ناشی از آلایندهها قرار میدهد. قرار گرفتن کوتاهمدت در معرض آلودگی هوا نیز ممکن است باعث تشدید آلرژی ازجمله آبریزش بینی، اگزما و خارش چشم در کودکان شود.
اینفوگرافی قرارگیری کودکان در معرض آلودگی هوا (منبع: آژانس محیط زیست اتحادیه اروپا)
خطرناکترین آلایندههای آسیبزا به کودکان را در 3 دسته میتوان تقسیمبندی کرد:
ذرات معلق: که علاوه بر وجود گرد و غبار در هوا، ذرات ریز جامد دیگری نیز وجود دارند که به علت بد سوختن سوختهای فسیلی تولید میشوند. این ذرات شامل سولفات، کربن، نیترات و ترکیبات کربنی بوده که به سرعت از طریق ریه جذب و منجر به سرطانزایی در سلولهای در حال رشد میشوند.
مونوکسید کربن: منبع اصلی تولید آن، اگزوز ماشینها بوده و تاثیر بسیار بدی در کودکان در حال رشد میگذارد، چراکه با پایین آوردن عملکرد مغز، منجر به افت میزان یادگیری آنها میشود. همچنین تماس مداوم کودکان با این گاز منجر به تشدید آسم و بروز آنفولانزا در آنان میشود.
سرب: منبع اصلی تولید سرب در هوا، سوختن گازوئیل است. این مورد به اندازهای خطرناک بوده که میزان مواجهه کودکان با سرب را از طریق اندازه میزان آن در خون میشمارند. ازجمله مهمترین آسیبهای وارده به کودکان از طریق سرب، اختلالات عصبی، آسیب شدید عصبی، نقایص مادرزادی در جنین و اختلال در تولید هموگلوبین است(بیکایی، 1389: 50).
عملکرد و رشد ریه کودکان تحت تأثیر آلودگی هوای محیط، به ویژه ازن و دی اکسید نیتروژن (NO) در کوتاهمدت، و ذرات ریز (PM) در درازمدت است. این تأثیر را میتوان هم در کودکان سالم و هم در کودکان مبتلا به آسم مشاهده کرد که میتواند در اثر آلودگی تشدید شود.
در تحقیق صورت گرفته در اتحادیه اروپا، آلودگی هوا بیش از 9 درصد از کودکان را تحت تاثیر آسم قرار میدهد. خطر ابتلا به آسم و علائم مشابه آسم به وضوح با قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی هوا مرتبط است. این مورد هم در مطالعات اپیدمیولوژیک و هم در آزمایشگاه مشاهده شده، جاییکه مکانیسمهای این اثر مورد مطالعه و تایید قرار گرفته است. قرارگیری در معرض افزایش کوتاهمدت آلودگی هوا، خطر بستری شدن بهواسطه ابتلای به آسم را برای کودکان افزایش می دهد. آلودگی هوای محیط نیز ممکن است با انواع دیگر مشکلات سلامتی در کودکان مرتبط باشد. مثلا، شواهد فزایندهای وجود دارد که نشان میدهد آلودگی هوا بر اختلالات شناختی کمک کرده و ممکن است در ایجاد برخی از انواع اختلالات طیف اُتیسم نقش داشته باشد. برخی از مطالعات همچنین ارتباط بین آلودگی هوای ناشی از ترافیک، با نقش کلیدی بنزن، و سرطان خون در کودکان را ثبت کردهاند.
باتوجه به آنچه که گفته شد، میتوان چند راهکار ساده برای آسیب کمتر به کودکان پیشنهاد کرد. باید تا جای ممکن از بیرون رفتن کودکان در هوای آلوده و بهخصوص بازی آنان جلوگیری به عمل آورد. در هوای آلوده حتی الامکان ماسک تهیه کرده و طرز استفاده از آن را به آنان آموزش داد. هرچند که هوای داخل منزل به اندازه هوای بیرون آلوده است، اما میتوان با دستگاههای بخار ساز، رطوبت هوای داخل منزل را افزایش داده و میزان ذرات معلق هوا را کاست. همچنین میتوان از دستگاههای تهویه هوای فیلتردار در اتاق نوزادان استفاده کرد. نکته قابلتوجه، افزایش آلاینده ازن در زمان تابش خورشید است. باید تا حد امکان از تردد بههمراه کودکان در ساعات اوج تابش آفتاب پرهیز کرد.
منابع: بیکایی، احسان. 1389. نشریه ماهنامه شهرزاد، شماره 27. 50 الی 51. تهران.
