به همین منظور گفتگویی کوتاه با استاد ارجمند، جناب آقای دکتر مجتبی رفیعیان (عضو هیئت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس) توسط سرکارخانم دکتر مینا کشانی همدانی (دکترای شهرسازی و مدیر انتشارات جهاددانشگاهی اصفهان) پیرامون منابع تالیفی حوزه روش تحقیق در شهرسازی ترتیب داده شد که اهم مطالب مطرح شده در چارچوب پرسش و پاسخ ذیل، به مخاطبان ارجمند این حوزه، تقدیم می‌گردد:
آقای دکتر رفیعیان، ضمن سپاس از شما جهت قبول انجام مصاحبه، لطفا به عنوان سوال اول بفرمایید که:
۱. لطفا کتاب‌هایی که در 3 سال اخیر، مطالعه آنها برای هر فرد شهرسازی (اعم از دانشجو و حرفه‌مند) جز بایدها است، معرفی فرمایید.
ضمن تشکر از تلاش شما در بسط وتعمیق اندیشه‌های شهرسازی؛ کتاب‌های متعددی به زبان غیرفارسی وجود دارد که بی‌تردید مطالعه آن می‌تواند به درک بهتر هر فرد شهرساز کمک کند. ولی کتاب‌های موجود به زبان فارسی، که تالیف یا ترجمه آثار خوب جهانی هستند، خوشبختانه در سال‌های اخیر رو به افزایشند. برای علاقمندان به اندیشه بنیادین نظریه برنامه‌ریزی، کتاب‌هایی همچون «درآمدی پیشرفته بر نظریه برنامه‌ریزی» و کتاب «مطالعاتی در نظریه برنامه‌ریزی» را پیشنهاد می‌کنم که عمق فلسفی خوبی به مخاطب در درک نظام معرفتی موثر بر اندیشه‌های شهرسازی می‌دهد.
برای علاقمندان به خوانش اقتصاد سیاسی کتاب خوب «شهرها برای مردم نه برای سوداگری» را توصیه می‌کنم؛ البته کتاب‌های روان و هدایت‌گری نظیر شهرهای بی‌نشان و شهرهای ناپیدا را هم جذاب می‌دانم که در عمق بخشیدن به ذهن مخاطبین موثر هستند. اخیرا کتاب‌های روایت‌گرایانه‌ای از دوست اندیشمند دکتر نعمت‌الله فاضلی با عنوان «شهر و فرهنگ» و «پشت دریاها شهری است»، را دیدم که حس کاوش‌گری خوبی به ذهن مخاطب می‌دهد. قطعا برای دوستانی که علاقمند به نگرش‌های متفاوتی در حوزه شهرسازی، مثل مقوله طراحی و یا پایداری باشند نمونه‌های جالبی را می‌توان رصد کرد. توصیه من این است که بر اساس نیاز نظری و یا کاربست حرفه‌ای، می‌توان کتاب‌های خوبی را دنبال کرد.
۲. مهم‌ترین کتاب‌های حوزه روش تحقیق در مطالعات شهری از دیدگاه شما کدامند و ضرورت مطالعه آنها را در چه می‌دانید؟
تصور می‌کنم عزیزانی که قصد مطالعه روش تحقیق در مطالعات شهری را دارند، لازم است ابتدا درک مبسوطی از روش و روش‌شناسی در حوزه‌های مفهومی و کلان به دست بیاورند؛ بنابراین کتاب خوب «طراحی پژوهش‌های اجتماعی، از نورمن بلیکی» و کتاب‌های روش تحقیق احمد محمدپور با عنوان «روش، ضدروش و فراروش» به نظرم دید عمقی خوبی برای شکل‌گیری دستگاه فکری روش‌شناسی به علاقمندان می‌دهد. در حوزه شهرسازی و مطالعات شهری کتاب‌های نسبتا متعددی منتشر شده‌اند که بیشتر بر نظام فکری و روش‌های مصطلح حوزه تحقیق متمرکز هستند؛ ولی باز هم قطعا به افزایش گستره دانش مخاطبین کمک شایانی می‌کند. کتاب «روش تحقیق کیفی دکتر شریف زادگان» و کتاب «روش تحقیق در مطالعات شهری» از این جمله به شمار می رود.
۳. جای ترجمه یا تالیف چه موضوعاتی را در حوزه روش تحقیق در شهرسازی، برای مولفان و مترجمان در کشور خالی می‌بینید؟
هنوز جای ترجمه‌های کتاب‌های اصیل شهرسازی و همچنین روش‌های تحقیق و تحلیل مسایل شهری، که سالیان سال، مرجع فکری دنیای غرب هستند در ادبیات شهرسازی ما خالی است. امروزه توجه به روش‌های کیفی و برخی تکنیک‌های مشارکتی در شهرسازی رو به افزایش است و به نظر می‌رسد با توجه به ماهیت کیفی مسایل، بی‌تردید در کنار روش‌های کمی محض و مدل‌سازی‌های ترکیبی و چندوجهی، می‌توان از روش‌های کیفی نیز بهره برد؛ لذا جا دارد این روش‌ها به تفصیل و با تکیه بر شواهد و مصادیق عملی، تدوین و بیان شوند. با توجه به کاربست‌های اجرایی خوبی که در سالیان اخیر در بخش شهرسازی کشور و شهرهای ما اتفاق افتاده، مستندسازی و بیان شواهد ناظر بر شروع و تداوم و اتمام این امور حرفه‌ای خوراک مصداقی خوبی برای تنظیم کتاب‌های جدید ایجاد می‌نماید.
۴. آیا می‌توانید وب‌سایت خاصی را در حوزه روش تحقیق در مطالعات شهری، به مخاطبان معرفی فرمایید؟
معمولا در وب‌سایت‌های دانشگاهی کارهای خوبی در این خصوص قابل دستیابی است ولی به نظرم وب سایت:
https://eura.org با عنوان European Urban Research Association
و همچنین سایت:
http://www.akirarodriguez.com/urban-research-methods مطالب خوبی در حوزه روش تحقیق در زمینه مطالعات شهری و شهرسازی دارند؛ البته مجلات خوبی هم در سطح جهانی هستند که از عمل و روش برنامه‌ریزی حمایت می‌کنند و مقالات بسیاری خوبی را نهایی می‌کنند.
۵. توصیه نهایی شما به مولفان/ مترجمان و مخاطبان خاص کتاب‌باز در حوزه مطالعات شهری…؟!
قطعا توصیه من این است که جدای از کارهای کاربردی و حرفه‌ای، سراغ کارهای اصیل نظری که بیشتر اندیشه‌کاوی و نظریه‌پردازی‌های فلسفی در شهرسازی را دنبال می‌کند، هم بروند. حتما در این راستا، توجه به واقعیت‌های میدانی و زمینه‌گرای کشورمان، و به ویژه در تناسب با بوم و فرهنگ اجتماعی‌مان، لازم است دست به تدوین کتاب‌های برگرفته از ظرفیت‌های مکانی-اجتماعی خودمان هم بزنیم.
امیدوارم این روندِ توجه به تولید کتاب‌هایی در راستای مطالعات بنیادی و کاربردی، به تدوین یک ساختار جامع و فراگیر برای توسعه اندیشه و حرفه شهرسازی کمک نماید.
