ما در گذشته و در قرون اولیه، بسیار به تاریخ نزدیک هستیم، ولی متاسفانه هرچه زمان می گذرد از تاریخ فاصله بیشتری می‌گیریم. ما امروزه در بهبود این زمینه گام‌های اولیه را برداشته و کتاب های زیادی تألیف کرده ایم اما مشکل اینجا است که در میان همه آن‌ها شمار کتاب‌های تحلیلی بسیار اندک است و این به دلیل مشکلاتی است که ما در راه تحلیل درباره کربلا داریم. این جمله ها به محتوای یکی دیگر از سلسله نشست‌های فصل سخن اشاره دارد که چهارشنبه (۲۵ مردادماه 1402) در کتاب‌فروشی اردیبهشت جهاددانشگاهی واحد اصفهان برگزار شد و کتاب «واقعه عاشورا» نوشته «تورستن هیلن» و با ترجمه‌ای از «احسان موسوی خلخالی» مورد بررسی و گفتگو قرار گرفت.
در ابتدای این نشست محمدرضا رهبری، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان با اشاره به دغدغه خود نسبت تاریخ و بهره برداری از آن برای نگارش داستان‌های نمایشی، گفت: من با چنین دغدغه‌ای به سراغ تاریخ می‌روم که از دغدغه عمومی نسبت به واقعه کربلا جدا است. کارشناسان، تاریخ‌نگاری را در ۳ بخش تقسیم‌بندی می‌کنند که شامل تاریخ‌نگاری حرفه‌ای، دینی یا کلامی و تاریخ‌نگاری فرهنگی است. تاریخ‌نگاری حرفه‌ای در ایران به‌طور خاص در ۱۰۰ سال اخیر باب شده است، اما چیزی که در این مبحث موردنظر ما است تاریخ‌نگاری دینی یا کلامی است که شامل آدم‌هایی است که در مکتب فکری خاصی سیر می‌کنند و تاریخِ خود را می‌نویسند که البته ارتباط زیادی نیز با واقعه کربلا دارد. راویان و کسانی که در واقعه کربلا حضور داشتند، پس‌ازآن واقعه، شروع به روایت‌گویی کردند. از قرن اول روایات مکتوبی وجود دارد که تنها نام آن‌ها را شنیده‌ایم ولی متنی از آن‌ها در دست نیست؛ تا جایی که در قرن دوم به روایت «ابو مِخنف» می‌رسیم و محمدبن جریر طبری یا دیگران آن‌ها را نقل می‌کنند. او با بیان اینکه کتاب «واقعه عاشورا» از تاریخ طبری به‌عنوان حفظ‌کننده روایت ابومِخنف صحبت می‌کند، افزود: کتاب «واقعه عاشورا» ترجمه انگلیسیِ کتاب تاریخ طبری را انتخاب کرده و مترجمِ آن نیز نیز مجدداً ترجمه عربی را ترجمه کرده است. این کتاب، تاریخ طبری را به‌عنوان متن اصلی و تاریخ طبری نیز ابو مخنف را انتخاب کرده است که البته ما کتاب مستقل ابومخنف را در دست نداریم. چیزی که به‌عنوان مقتل ابومخنف وجود دارد روایاتی از ایشان است که در کتاب‌های مختلف به صورت پراکنده آمده و افرادی آن‌ها را گردآوری و به یک مقتل تبدیل کرده‌اند؛ هم چنین روایت‌های غیرمستقل مانند روایت‌هایی از تفسیر طبری گردآوری شده که در کتاب‌های مختلف، آثار ادبی و تفاسیر قرآن دیده می‌شود؛ البته همچنان شک و ترید در خصوص این روایات وجود دارد.
رهبری خاطرنشان کرد: در کتاب «واقعه عاشورا» ما با روایتی مواجه هستیم که از منظر محتوا، سند و قدمت جزو قابل اعتمادترین روایت‌ها است؛ به این دلیل که با کسانی صحبت شده که واقعه کربلا را از نزدیک دیده‌اند. دلیل دیگر این است که افراد مختلفی در فضای آن زمان روایت‌های شفاهی و غیرشفاهی ارائه کرده‌اند که نشان دهنده مستند بودن روایت ابومخنف است. از ابومخنف ۳۲ یا ۳۴ کتاب نام می‌برند که کتاب «واقعه عاشورا» نیز به برکت تلاش طبری به دست ما رسیده و از این منظر متن قابل اعتمادی است؛ اما همچنان برای واقعه عاشورا یک سختی پیش روی ما است که شاید الگوی برخورد این کتاب با متن تاریخی، گشایشگر بخشی از این مشکلات یا پیشنهاد دهنده اقدامات بعدی ما باشد.
او اضافه کرد: در قرون اولیه، بسیار به تاریخ نزدیک هستیم و هرچقدر که روبه‌جلو پیش می‌رویم از تاریخ فاصله بیشتری می‌گیریم. «روضه الشهدا» به دلایلی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد که یکی از آن‌ها زبان فارسی است؛ ضمن اینکه این روایت‌ها به دین عامه‌پسند بسیار نزدیک است و وجه نمایشی و قصه‌گویی نیز دارد، به همین دلیل از تاریخ فاصله می‌گیرد. امروزه در این زمینه گام‌های اولیه را برداشته‌ایم و نزدیک به ۸۰۰۰ مقاله، نسخ خطی و کتاب در این زمینه وجود دارد، ولی در میان همه آن‌ها شمار کتاب‌های تحلیلی بسیار اندک است و در بهترین حالت، مقتل، زندگی‌نامه، سوگنامه، تعزیه نامه و شبیه‌نامه هستند که این موضوع به دلیل مشکلاتی است که در راه تحلیل درباره کربلا وجود دارد و اغلب این متون، روایی هستند و کتاب‌شناسی جدی وجود نداشته، هرچند که اخیراً کتاب‌هایی در خصوص تحریفات نیز در حال نگارش است.
معاون فرهنگی جهاد دانشگاهی اصفهان یادآور شد: در حال حاضر یکی از مشکلات این است که تا به امروز کمتر نگاه برون دینی به این واقعه شده و مشکلات ما در زمینه عاشورا پژوهی نیز بسیار است. یکی از نیازهای ما در تاریخ‌نگاری، توجه به جامعه‌شناسی تاریخی و استفاده از روان‌شناسی است و کتاب «واقعه عاشورا» شاید کمی بتواند در این زمینه کمک‌کننده باشد. متنی که نویسنده این کتاب در ضمیمه‌ها آورده، خلاصه شده متن طبری است که از اواخر سال ۶۰ و رسیدن امام حسین (ع) به حُر آغاز می شود و تأکید این کتاب روی متن و برخورد ما با آن است. لازم به ذکر است که بخش وسیعی از تاریخ طبری، حرکت امام حسین (ع) به کوفه را بازگو نمی‌کند. همچنین در تفسیر قرآن طبری و روایت این واقعه، شخصیت امام حسین (ع) بسیار خاص و کوتاه‌تر نشان داده می‌شود.
شما می‌توانید گزارش مفصل آنچه در فصل سخن واقعه عاشورا گذشت را در خبرگزاری ایسنا اصفهان مطالعه (اینجا کلیک کنید) کنید.
منبع: خبرگزاری ایسنا
