یکی از اصول بسیار مهم در حفظ سلامتی، رعایت تدابیر مربوط به خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هاست که به‌دلیل امکان مداخله زیاد فردی در امر خوردن و آشامیدن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. غذاها مزاج‌های متفاوتی دارند و به جز توصیه‌ها و پرهیزات عمومی، بهتر است برنامه غذایی مناسب هر فرد با توجه به مزاج او تعیین شود. بهترین غذاها، آن‌هایی هستند که خون صالح در بدن تولید کنند. این غذاها مانند نان گندم، گوشت گوسفند و شیرینی‌جات طبیعی مانند مویز، انجیر و انگور هستند. بهترین آب نیز آن است که شیرین باشد، سردی و گرمی دما را زود قبول کند یا به عبارتی لطیف باشد، سبک باشد و بو و طعم بدی نداشته باشد.
تدابیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها
ـ برای کمک به هضم مناسب غذا در دستگاه گوارش، قبل از احساس گرسنگی واقعی (اشتهای صادق) غذا نخورید، از پرخوری پرهیز کنید و قبل از سیرشدن، از غذاخوردن دست بکشید.
ـ علائم اصلی اشتهای صادق عبارتند از: احساس سبکی در معده، داشتن اشتها به غذا، قوی‌شدن حواس خصوصاً شنوایی و بینایی و تمایل‌نداشتن به خواب.
ـ رعایت ترتیب خوردن غذاها و پرهیز از درهم‌خوری، از دستورات حفظ سلامتی است. غذاهای زودهضم را نباید همراه غذاهای دیرهضم استفاده کنید؛ مثلاً عادت استفاده از سالاد همراه غذا یا خوردن سوپ بلافاصله قبل از غذایی سنگین بسیار نادرست است و باید به‌تدریج ترک شود.
ـ سوپ یا سالاد را می‌توانید به‌عنوان پیش‌غذا، یک ساعت قبل از غذای اصلی بخورید.
ـ همراه غذا از نوشیدنی استفاده نکنید.
ـ از خوردن میوه یا نوشیدنی بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.
ـ غذا خوب جویده شود.
ـ غذا را خیلی داغ یا خیلی سرد نخورید.
ـ محیطی آرام و بانشاط در حین غذاخوردن ایجاد کنید و در هنگام عصبانیت غذا نخورید.
ـ در حین غذاخوردن ذهن‌تان را به مسائل متفرقه (تماشای تلویزیون، گوش‌دادن به موسیقی، مطالعه‌کردن و…) مشغول نکنید، با آرامش و به آهستگی غذا بخورید و در هنگام غذاخوردن صحبت نکنید.
ـ از مداومت بر مصرف یک نوع غذای خاص پرهیز و سعی کنید غذاهای گوناگون در برنامه غذایی هفتگی گنجانده شود.
ـ در خوردن غذا نظم وجود داشته و مصرف وعده‌های غذایی در زمان مشخصی از روز باشد.
ـ وعده شام حداقل 2 تا 3 ساعت با زمان خواب فاصله داشته باشد.
ـ بلافاصله بعد از خوردن غذا، ورزش یا فعالیت سنگین نکنید. پس از خوردن غذا، چند قدم حرکت کنید تا غذا در قسمت انتهایی معده قرار بگیرد؛ سپس کمی استراحت کنید تا هضم به خوبی انجام شود.
ـ به‌صورت ایستاده یا در حال حرکت غذا نخورید و از خوابیدن بلافاصله بعد از غذا پرهیز کنید.
ـ با توجه به توانایی هضم غذا در فصول مختلف توصیه می‌شود در تابستان، غذاهای سبک و کم‌حجم و در زمستان، غذاهای دیرهضم مصرف شود.
ـ زمان مناسب مصرف غذا و نوع غذای مصرفی با توجه به شرایط دمایی فصل متفاوت است. در فصل بهار کیفیت غذا معتدل باشد و از پرخوری پرهیز شود. در تابستان غذای لطیف و معتدل مایل به سردی و با حجم کم مصرف شود و زمان تناول غذا نیز در ساعات خنک روز، یعنی اول و آخر روز باشد. در پاییز غذای معتدل و مایل به رطوبت استفاده کنید. در زمستان نیز می‌توان از غذاهای غلیظ با مقدار بیشتر و طبیعت گرم و خشک استفاده کرد. بهترین زمان مصرف غذا در زمستان، میانه روز است.
ـ توجه شود که خوردن بعضی غذاها با هم آسیب بیشتری ایجاد می‌کند و تکرار این امر می‌تواند به بیماری منجر شود، مانند انواع گوشت‌ها با لبنیات، ماهی با تخم مرغ، لبنیات با تخم مرغ و… .
ـ به‌طور معمول، مصرف میوه باید در حالت گرسنگی و کمتر از 2 ساعت پس از صرف غذا نباشد. بهترین زمان مصرف میوه، بین دو وعده غذایی است و حد اعتدال در مصرف میوه باید حفظ شود.
ـ آب و سایر نوشیدنی‌ها، خیلی سرد یا خیلی گرم نوشیده نشوند. دمای مناسب آب برای نوشیدن با توجه به مزاج فرد و شرایط دمایی فصل، متفاوت است؛ اما به‌طور کلی سردی آب به حدی باشد که گوارا بوده و با یخ نیز سرد نشده باشد.
ـ میزان مورد نیاز نوشیدن آب برای همه افراد یکسان نیست و در افراد با مزاج‌های گوناگون متفاوت است؛ برای مثال افراد با مزاج خشک (خصوصاً گرم و خشک مزاجان) معمولاً به بیشترین میزان آب و نوشیدنی‌ها نیازمند هستند و افراد با مزاج سرد و تر نیز کمترین نیاز را به آب دارند.
ـ آب را به یک‌باره سر نکشید، آن را جرعه جرعه بنوشید و در حالت خوابیده آب ننوشید.
موارد ممنوعه مصرف آب: در حالت ناشتا، بین خواب و بلافاصله پس از بیدارشدن از خواب، بلافاصله پس از نزدیکی، استحمام و ورزش، بلافاصله پس از مصرف میوه و تا یک ساعت پس از صرف غذا.
منبع: گاهنامه «سرو سلامت»، دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
