یادداشت از شقایق نصیری- پژوهشگر و کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری: روز جهانی میراث فرهنگی، که هر سال در تاریخ ۱۸ آوریل برگزار می‌شود، فرصتی ارزشمند برای اندیشیدن به اهمیت حفظ و نگهداری آثار تاریخی و فرهنگی جهان است. موزه‌ها در این میان نقش مهمی دارند؛ آن‌ها با جمع‌آوری، نگهداری، تفسیر و نمایش این میراث به مردم، پلی میان گذشته و حال می‌سازند.
امروزه با افزایش چشمگیر داده‌ها در زمینه‌های مختلف، این پرسش پیش می‌آید که چگونه می‌توان از این اطلاعات برای بهتر برگزار شدن روز جهانی میراث فرهنگی و بهبود عملکرد موزه‌ها استفاده کرد؟ یکی از کاربردهای اصلی داده‌ها، کمک به شناخت دقیق‌تر و مستندسازی بهتر میراث فرهنگی است. پژوهش‌های باستان‌شناسی و تاریخی، با بهره‌گیری از روش‌هایی مانند تصویربرداری پیشرفته، سنجش از دور و تحلیل‌های نوین علمی، اطلاعات دقیق‌تری از آثار و محوطه‌های باستانی در اختیار ما می‌گذارند. همچنین، ایجاد پایگاه‌های دیجیتال جامع که شامل جزئیات اشیای موزه‌ای، تصاویر باکیفیت و مستندات پژوهشی باشد، گامی مهم برای حفظ و گسترش دانش درباره این گنجینه‌هاست. مشارکت مردم در جمع‌آوری اطلاعات (Crowdsourcing) نیز، با کمک به شناسایی آثار ناشناخته و ثبت میراث فرهنگی ناملموس، چشم‌اندازهای تازه‌ای در این زمینه می‌گشاید.
داده‌ها همچنین می‌توانند تجربه بازدید از موزه‌ها، به‌ویژه در روز جهانی میراث فرهنگی، را جذاب‌تر و شخصی‌تر کنند. تحلیل رفتار و سلیقه بازدیدکنندگان، به موزه‌ها کمک می‌کند محتوای خود را مطابق با نیاز و علاقه هر فرد ارائه دهند. مسیرهای پیشنهادی بازدید، نمایش تعاملی آثار و استفاده از فناوری‌های واقعیت افزوده و مجازی، با بهره‌گیری از اطلاعات سه‌بعدی و محتوای علمی، تجربه‌ای غنی‌تر و ماندگارتر را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌آورد. همچنین، ارائه اطلاعات به زبان‌های مختلف، تولید محتوا برای افراد دارای نیازهای خاص و فراهم کردن امکان بازدید مجازی از طریق پلتفرم‌های آنلاین، به گسترش دسترسی به میراث فرهنگی کمک می‌کند.از سوی دیگر، داده‌ها در مدیریت بهتر موزه‌ها و حفاظت از میراث فرهنگی نیز نقش مؤثری دارند. حسگرهای پیشرفته و تحلیل داده‌های محیطی، شرایط نگهداری آثار را به‌طور دقیق پایش می‌کنند و در شناسایی زودهنگام خطرات احتمالی مؤثر هستند. بررسی داده‌های مربوط به فرسایش آثار در گذر زمان، به درک بهتر دلایل آسیب‌دیدگی و برنامه‌ریزی برای اقدامات محافظتی مؤثرتر کمک می‌کند. در زمینه گردشگری نیز، تحلیل داده‌های رفت‌وآمد بازدیدکنندگان می‌تواند به برنامه‌ریزی پایدارتر و کاهش اثرات منفی بر میراث فرهنگی منجر شود.
با وجود همه این مزایا، استفاده از داده‌ها نیازمند توجه به چالش‌های اخلاقی و فنی نیز هست. حفظ حریم خصوصی بازدیدکنندگان و امنیت اطلاعات مربوط به میراث فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، باید مراقب بود که الگوریتم‌های تحلیل داده‌ها باعث بروز تبعیض یا سوگیری نشوند. لازم است همه موزه‌ها و جوامع محلی به شکل برابر به داده‌ها و فناوری‌ها دسترسی داشته باشند تا بهره‌برداری از آن‌ها عادلانه باشد.
در آینده، پژوهش‌ها می‌توانند بر طراحی چارچوب‌های اخلاقی مشخص برای استفاده از داده‌ها در حوزه میراث فرهنگی، بررسی نقش فناوری‌های داده‌محور در افزایش آگاهی عمومی و تقویت همکاری‌های بین‌المللی برای تبادل اطلاعات و تجارب موفق تمرکز کنند. این مسیر می‌تواند کمک شایانی به حفظ و ترویج میراث فرهنگی جهانی کند.
