یادداشت از الهام قاسمی-دکتری شهرسازی: یکی از اسناد کاربردی سازمان ملل متحد با عنوان «چارچوب سندای» (The Sendai Framework) به راهکارهای تاب‌آوری شهرها در راستای کاهش خطرات حاصل از بلایا (Disaster Risk Reduction) می‌پردازد و در 17 قسمت مبتنی بر اهداف 17 گانه توسعه پایدار جهت دستیابی و عملیاتی کردن تا افق سال 2030 برای شهرها مطرح‌شده است. نوشته حاضر به راهکارهای ارائه‌شده این سند می‌پردازد.
در یادداشت قبلی به شناخت مگاترندها و موضوعات جدید در حوزه مطالعات شهری در سطح جهانی پرداختیم تا رویکردها و راهکارهای جدید در راستای ایجاد شهرهای بهتر و پایدار را بررسی کنیم. اولین مگاترند معرفی‌شده در یادداشت قبلی توسعه پایدار شهری بود، ازاین‌رو نوشته حاضر به بررسی یکی از اسناد کاربردی سازمان ملل متحد با عنوان «چارچوب سندای» می‌پردازد. این چارچوب به راهکارهای تاب‌آوری شهرها در راستای کاهش خطرات بلایا[1]می‌پردازد و در 17 قسمت مبتنی بر اهداف 17گانه توسعه پایدار جهت دستیابی و عملیاتی کردن تا سال 2030 برای شهرها مطرح‌شده است. از آنجاکه کشور ایران و نیز شهر اصفهان به علت شرایط آب‌وهوایی و جغرافیایی و نیز مباحث مدیریتی و آمایشی با بلایای طبیعی و انسانی مختلفی روبروست، شناخت راهکارهای «چارچوب سندای» که در تطابق با اهداف 17گانه توسعه پایدار در ادامه آمده است، قدم مهمی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار و تاب‌آوری شهری خواهد بود:
- ریشه‌کن کردن فقر: بر مبنای «چارچوب سندای»، «سرمایه‌گذاری» و تخصیص «بودجه ویژه» در حوزه کاهش خطرات بلایا (DRR) و ارتقا سطح ایمنی و امنیت اجتماعی، باعث تاب‌آوری جوامع در برابر بلایا می‌شود و از عقب‌نشینی به سمت فقر در هنگام وقوع بلایا جلوگیری می‌کند.
- ریشه‌کن کردن گرسنگی: بخش کشاورزی با تغییر سیستم‌های غذایی، می‌تواند تولید و امنیت غذا را از طریق سرمایه‌گذاری در بیمه محصولات کشاورزی، سیستم‌های تولید مواد غذایی مقاوم در برابر آب‌وهوا، تنوع محصولات ازجمله استفاده از گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی و سیل و اتخاذ تکنیک‌های حفظ رطوبت آب‌وخاک بهبود بخشد.
- سلامتی و رفاه برای همه: برنامه‌ریزی بهداشتی به همراه توجه به افزایش آمادگی و پاسخ به بیماری‌های همه‌گیر، واگیردار و سلامت روان انسان‌ها در مواقع بحران مورد اهمیت است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و سیستم‌های بهداشتی آگاه از خطر، می‌تواند اختلالات در دسترسی به خدمات بهداشتی را به حداقل برساند و کمک‌های امداد بخش اضطراری را ارائه دهد.
- آموزش باکیفیت به‌صورت فراگیر: آموزش روش‌های مقابله با خطر جهت ارائه در برنامه‌های درسی مدارس در همه سطوح باید مطرح شود. برنامه‌های توسعه پایدار باید محیط‌های ایمن و زیرساخت‌های انعطاف‌پذیر فضاهای آموزشی ازجمله مسائل مربوط به درگیری و حفاظت از کودکان را برای کاهش آسیب‌پذیری ارتقا دهند.
- برابری جنسیتی: افزایش سرمایه‌گذاری در مدیریت مخاطرات اقلیمی و بلایا با استفاده از داده‌های تفکیک جنسیتی جهت اولویت امدادرسانی به افراد آسیب‌دیده و کم‌توان مورد اهمیت است.
- آب سالم و بهداشت برای همگان: استراتژی‌های DRR باید در برنامه‌ریزی توسعه روستایی و شهری، مدیریت آب، حفظ اکوسیستم، مدیریت رودخانه‌ها، مناطق سیلابی ساحلی، خشکی‌ها، تالاب‌ها و سایر مناطق مستعد خشکسالی و سیل قرار گیرد. مدیریت قوی و پایدار منابع آب، اثرات مخاطرات مرتبط با آب را کاهش می‌دهد.
- دسترسی به انرژی ارزان و پاک: برنامه‌های توسعه انرژی باید مقاوم‌سازی یا بازسازی زیرساخت‌های موجود را مدنظر قرار دهند. مدیریت تعمیر و نگهداری زیرساخت‌ها، در راستای تأمین برق ایمن و مقرون‌به‌صرفه و تداوم تأمین انرژی در هنگام وقوع خطر نقش به سزایی دارند.
- مشاغل شایسته و رشد اقتصادی برای همه: صنایعی که باعث بالارفتن ریسک و خطرات می‌شوند باید با صنایعی جایگزین شوند که شغل ایجاد می‌کنند، حامی فقرا هستند و جامعه را در برابر خطرات، تاب‌آور می‌سازند.
- صنعت، زیرساخت و نوآوری: سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری در همه بخش‌ها، به‌ویژه حمل‌ونقل، برق، ارتباطات، آب، بهداشت و آموزش باید اصول تاب‌آوری را در رعایت کنند و مدیریت تعمیر و نگهداری این بخش‌ها را به‌روزرسانی کنند.
- کاهش نابرابری: تأمین مالی و اجرای سیاست‌های DRR در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، باید توسط سازمان‌های جهانی حمایت و نظارت شوند.
- شهرها و جوامع پایدار: سیاست برنامه‌ریزی شهری باید بر مبنای تغییر قوانین و مقررات زیرساختی و برنامه‌ریزی کاربری اراضی مبتنی بر کاهش خطر، ارائه شوند.
- مصرف مسئولانه: الگوهای مصرف و تولید باید برای جلوگیری از استخراج بیش‌ازحد منابع و تخریب محیط‌زیست به‌صورت آگاهانه مدیریت شود.
- اقدام برای اقلیم: تغییر اقلیم یکی از انواع مخاطرات طبیعی است که خود نیز پیامدهای منفی دیگری نیز دارد. به همین علت استفاده از برنامه‌های تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی ماند ابزار تاب‌آوری شهری[2] اسکان بشر سازمان ملل[3] راهگشا خواهد بود.
- حفظ حیات گونه‌های زیرآب: سیستم‌های هشدار زودهنگام جهت امکان پیش‌بینی اولیه خطرات مربوط به اقیانوس‌ها مانند موج‌های طوفان و سونامی طراحی و جانمایی شوند.
- محافظت از حیات روی زمین: سرمایه‌گذاری بر رویکردهای مبتنی بر حفاظت اکوسیستم جهت مقابله با بیابان‌زایی، تخریب زمین، فرسایش، خشکسالی، سیل، فرونشست زمین و از دست دادن تنوع زیستی در رأس اهمیت است.
- صلح، عدالت و ایجاد نهادهای قدرتمند: جوامع صلح‌آمیز و همه‌شمول نیاز به ارتقا ظرفیت ساختارهای دولتی و سیستم‌های اجتماعی دارند. سیستم‌های ارتباطی نوین می‌توانند دسترسی شهروندان به‌موقع به اطلاعات کافی در مورد خطر بلایا را فراهم کنند.
- مشارکت جهانی برای اجرای اهداف: در راستای عملیاتی کردن راهبردها، مشارکت جهانی در هر کشور جهت تهیه بانک داده‌ها، استفاده از فناوری‌های نوین، مدل‌های جدید و نوآورانه تأمین مالی و سیستم نظارتی قوی در هنگام وقوع بحران‌ها ضروری است.
منبع:
UNISDR: The United Nation Office for Disaster Risk Reduction, (2015). “Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015 – 2030”. United Nation Publication, Geneva: Switzerland.
[1] DRR: Disaster Risk Reduction
[2] CRPT: City Resilience Profiling Tool
[3] UN-Habitat
