روز دوازدهم ماه مه، برابر با سالروز تولد «مریم میرزاخانی»، نابغه ایرانی ریاضیات و نخستین زن برنده مدال فیلدز، به‌عنوان «روز جهانی زن در ریاضیات» شناخته می‌شود. این روز فرصتی است برای تجلیل از زنان پیشگام در حوزه‌ای که قرن‌ها مردانه تلقی می‌شد و نیز برای تشویق دختران جوان به حضور فعال در عرصه‌های علمی، به‌ویژه ریاضیات. ایده نام‌گذاری این روز در ۲۰۱۸، یک سال پس از درگذشت نابهنگام میرزاخانی، توسط جمعی از ریاضی‌دانان زن در انجمن‌های بین‌المللی ریاضی مطرح شد و خیلی زود مورد حمایت نهادهای علمی متعددی از جمله انجمن بین‌المللی زنان در ریاضیات(IWM) و اتحادیه بین‌المللی ریاضیات(IMU) قرار گرفت. از آن پس، هرسال در این روز، رویدادهای متعددی در دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، و مدارس سراسر جهان برگزار می‌شود؛ رویدادهایی که هدف‌شان تنها گرامیداشت نیست، بلکه تلاشی است برای ایجاد گفت‌وگو پیرامون موانع ساختاری، کلیشه‌های جنسیتی و شکاف جنسیتی موجود در علم ریاضی.
ریاضیات، علمی است دقیق، منظم و بر پایه برهان؛ با این حال، تاریخ آن پر است از تبعیض‌های نانوشته علیه زنانی که با وجود استعداد، علاقه و تلاش، کمتر امکان حضور در حلقه‌های رسمی علمی را یافته‌اند. بسیاری از نام‌های درخشان زنان ریاضی‌دان یا به حاشیه رانده شده‌اند، یا دیرزمانی پس از مرگ‌شان به رسمیت شناخته شده‌اند. از «هیپاتیا» در اسکندریه گرفته تا «امی نوتر» در آلمان و «سوفی ژرمن» در فرانسه، همگی نمونه‌هایی از زنانی‌اند که سهمی بزرگ در توسعهٔ دانش ریاضی داشته‌اند، اما نام‌شان در کتاب‌های درسی کمتر دیده می‌شود. در ایران نیز با وجود محدودیت‌های ساختاری و فرهنگی، زنان بسیاری به ریاضیات علاقه‌مند شده‌اند و در سطوح دانشگاهی پیشرفت کرده‌اند.
موفقیت تاریخی مریم میرزاخانی در ۲۰۱۴ که به‌عنوان نخستین زن و نخستین ایرانی مدال فیلدز، مهم‌ترین جایزه جهانی ریاضی را از آن خود کرد، نقطه عطفی در این مسیر بود. او الگویی شد برای نسلی از دختران ایرانی که با علاقه، اما گاه با تردید، پا به دنیای عدد و اثبات می‌گذارند. روز جهانی زن در ریاضیات، اگرچه بهانه‌ای برای گرامیداشت است، اما در ذات خود نقدی است به ساختارهای مردسالارانه علم. این روز یادآور می‌شود که توانایی در استدلال، تحلیل و خلاقیت، به جنسیت وابسته نیست و آنچه مانع پیشرفت زنان در علوم می‌شود، نه ضعف ذهنی، که موانع اجتماعی و فرصت‌های نابرابر است. در نهایت، این روز تنها برای زنان نیست؛ بلکه روزی است برای همه آنانی که به برابری باور دارند و می‌خواهند جهانی بسازند که در آن، استعدادها نه بر اساس جنسیت که بر پایه توانمندی ارج نهاده شوند. جهانی که در آن، «زن بودن» مانع ورود به هیچ معادله‌ای نباشد.
گزارش از: مریم ترک‌زاد
