وقتی که تاریخ را ندانیم هویت را نمی‌دانیم و تا زمانی که هویت را ندانیم برای یکدیگر ناشناخته هستیم. زبان فارسی، آداب و رسوم و سنت ما، همگی بخشی از این هویت هستند و نباید اجازه دهیم که نام ایران، هویت ایرانی و اتحاد اقوام از بین برود. همه ما به‌وسیله زبان فارسی به یکدیگر پیوند خورده‌ایم که بخش مهمی از فرهنگ و تمدن ما است و در طول تاریخ دستخوش تغییر نشده است.
این جمله‌ها به محتوای یکی دیگر از سلسله نشست‌های فصل سخن اشاره دارد که سه‌شنبه (۲۷ تیرماه 1402) در کتاب‌فروشی اردیبهشت جهاد دانشگاهی واحد اصفهان برگزار شد و کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌وری در عهد صفوی» نوشته «مهدی کیوانی» مورد بررسی و گفت‌وگو قرار گرفت.
در ابتدای این نشست مهدی کیوانی، تاریخ‌پژوه و اصفهان شناس با اشاره به اینکه ما تاریخ نداریم، بلکه ادبیات داریم و تاریخ ما در ادبیات مستتر است، گفت: دلیل اینکه من پرداختن به دوره صفویه را انتخاب کردم این است که به‌شدت به هویت ایرانی پایبندم و ایدئولوژی من خوشبختی ایران است. لازم به ذکر است که منظور از هویت، هویت جدید است که از زمان صفویه وارد شد و بعدها موانعی پیدا می‌شود که هویت را از ما غصب می‌کنند. خوشبختانه امروزه نسل جوانِ ما به دنبال هویت خود می‌گردد و اکثراً درباره این هویت از من به‌عنوان یک معلم تاریخ، سوال می‌پرسند.
او اضافه کرد: دوره صفویه آغاز تاریخ جدید ما است، اما به دلایلی تاریخ ما تاریخ جدید نشد و تاریخ معاصر باقی ماند.
مانیفست تاریخ اندیشی آقای کیوان
در ادامه ابوالحسن فیاض انوش، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه جلد اول کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌وری در عهد صفوی» شامل یک بخش مقدماتی است و مخصوصاً بخش دیباچه آن که مقدمه‌ای بر فلسفه تاریخ ایران است، اهمیت بسیاری دارد، ادامه داد: به عقیده من بخش سوم از فصل اول این کتاب که درباره شکل‌گیری طبقه متوسط عهد صفوی است، مسئله اصلی تحقیق آقای کیوان است و عنوان روشنگرترِ آن می‌تواند بررسی تاریخی موانع شکل‌گیری طبقه متوسط در ایران باشد. برخلاف اینکه عنوان کتاب به صفویه بسنده کرده است، اما آقای کیوان در این کتاب از دوران قبل از اسلام و دوره‌های مقدم بر صفویه نیز اشاره‌های زیادی داشته است.
او ادامه داد: همچنین برخلاف کتاب‌های معمول که گزارشی از حوادث تاریخی ارائه می‌دهند، کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌وری در عهد صفوی» بر رویکرد تاریخ فکر و اندیشه، اعتنایی دارد. به این معنا که وقتی قدم‌به‌قدم با کتاب جلو می‌روید، می‌بینید که نویسنده به دنبال این بوده که چگونه فکر، اخلاق و منش ایرانی با یکی از مقولات اصلیِ تمدن در زندگی اجتماعی و زندگی اقتصادی تعامل می‌کرد و همچنین اشاره می‌کند که اقتصاد و اصناف و پیشه‌وران دست‌مایه‌ای برای ورود به مباحث اجتماعی و نتیجه‌گیری بوده است.
این استاد دانشگاه افزود: نکته جالبِ کتاب این است که یک‌فاصله نسبی از تاریخ‌نگاری اروپامحور در کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌وری در عهد صفوی» دیده می‌شود. بسیاری از مورخین معاصرِ ما وقتی خواستند تاریخ را ساختاربندی کنند ریشه‌های ذهنی و نظریه‌پردازی‌های آن‌ها تقریباً از تاریخ‌نگاری اروپایی عاریه گرفته شده است، ولی آقای کیوان از این فضا فاصله گرفتند و می‌توان احساس کرد که یک مورخ ایرانی در حال صحبت کردن است.
فیاض انوش دانشگاه گفت: آن چیزی که سبب جذابیت کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌وری در عهد صفوی» شده، این است که دکتر کیوانی بعد از عمری تاریخ اندیشی و تدریس تاریخ، در فضایی قرار گرفته‌اند که فارغ از مباحث در دوران تحصیل خود، به‌اصطلاح خودشان شهود تاریخی را مطرح کرده‌اند. شهود تاریخی به این معنا است که اگر شرایط تاریخی ایران را با گوشت و پوست خود درک کرده و متون را خوانده باشید بعد از مدتی فضایی برای شما شکل می‌گیرد و یک روشنگری نسبت به جامعه خودتان به شما داده می‌شود.
وی اظهار کرد: ضرورت این کتاب، پرداختن به فهم تحولات تاریخ ایران در بستر یک نظریه بومی است. این کتاب مبتنی بر یک رویکرد ملیِ معطوف به مسائل و نیازهای جامعه ایرانی است و نویسنده برای مخاطب خود که من و شما و نسل معاصر قبل از ما هستیم، مسائل این کتاب را مطرح می‌کند و از گرده‌برداری و فلسفه و نظریه‌های تاریخیِ بیگانه مانند مارکسیستی و لیبرالیستی پرهیز کرده است. به عقیده من دیباچه و فصل اول کتاب «بازرگانی و اصناف پیشه‌وری در عهد صفوی» را می‌توان مانیفست تاریخ اندیشی آقای کیوان نام برد. این تلاش او که نظریه‌ای معطوف به معرفی ساختارِ ۵ گانه فرهنگ و تاریخ ایران را عرضه می‌کند ارزشمند و درخور تغییر است و این وظیفه‌ای است که هر تاریخ‌دانی باید خود را موظف به عرضه آن کند.
شما می‌توانید گزارش مفصل آنچه در فصل سخن بازرگانی و اصناف گذشت را در خبرگزاری ایسنا اصفهان مطالعه (اینجا کلیک کنید) کنید.
