الهام قاسمی- عضو هیئت علمی گروه مطالعات گردشگری شهر جهاددانشگاهی اصفهان: جهان با سرعتی چشمگیر در حال تغییر است و شهرها، به‌عنوان مراکز پویای تمدن، تحولات شگرفی را تجربه می‌کنند. این دگرگونی‌ها به‌ویژه در عرصه گردشگری، نویدبخش لحظاتی بی‌بدیل و متفاوت هستند. شهرهای آینده با تکیه بر فناوری‌های پیشرفته و اصول توسعه پایدار، مفهوم سفر و میزبانی را از نو تعریف می‌کنند. شهرهای آینده ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند که هوشمندی در رأس آنها قرار دارد. شبکه‌های اینترنت اشیا اطلاعات لحظه‌ای را برای مسافران فراهم کرده و امکان برنامه‌ریزی هوشمند، مسیریابی دقیق و دسترسی راحت به اطلاعات جاذبه‌ها، رستوران‌ها و رویدادهای محلی را مهیا می‌کنند. همچنین اپلیکیشن‌های پیشرفته با بهره‌گیری از فناوری‌هایی چون واقعیت افزوده (AR) و واقعیت مجازی(VR)، پیش از آغاز سفر به مسافران فرصت بازدید مجازی از مقاصد گوناگون را می‌دهند. تحول در سیستم حمل‌ونقل یکی دیگر از جنبه‌های برجسته در شهرهای آینده محسوب می‌شود. خودروهای خودران، تاکسی‌های پرنده و حمل‌ونقل عمومی پیشرفته، رفت‌وآمد در شهرها را با سرعت و کارایی بیشتر امکان‌پذیر می‌کنند و زمان ارزشمند گردشگران را برای استفاده بهتر آزاد می‌گذارند.
نقش ربات‌ها و هوش مصنوعی نیز در آینده صنعت گردشگری غیرقابل انکار خواهد بود. ربات‌ها به‌عنوان راهنما، مترجم و خدمت‌رسان هتل‌ها سفری راحت‌تر و شخصی‌تر را برای گردشگران رقم می‌زنند. هوش مصنوعی با تحلیل داده‌ها توانایی ارائه پیشنهادات منحصربه‌فردی متناسب با نیازها و علایق هر مسافر را دارد، که تجربه‌ای کاملاً شخصی‌سازی‌شده را تضمین می‌کند.
گردشگری آینده با چالش‌هایی نیز همراه است؛ از جمله مسئله حفظ حریم خصوصی، تأمین امنیت داده‌ها و تضمین دسترسی برابر به فناوری برای همگان. باوجوداین، فرصت‌هایی بی‌شمار نیز وجود دارد. شهرهای آینده با ارائه تجربه‌هایی نوآورانه، پایدار و شخصی‌سازی شده می‌توانند به مقاصد محبوبی برای مسافران تبدیل شوند و همزمان زمینه رشد اجتماعی و اقتصادی را برای جوامع محلی فراهم سازند.
پایداری به‌عنوان اولویت اصلی در برنامه‌ریزی شهرهای آینده، نقشی کلیدی در سبک گردشگری نوین نیز ایفا می‌کند. معماری سبز، انرژی‌های تجدیدپذیر و استفاده از فناوری‌های دوستدار محیط زیست، تأثیرات منفی گردشگری بر طبیعت را به حداقل می‌رسانند. این شهرها بر اهمیت اقدام مسئولانه تأکید کرده و گردشگران را به حمایت از کسب‌وکارهای محلی، حفظ میراث فرهنگی و انتخاب‌های آگاهانه‌تر تشویق می‌کنند. شهرهای آینده تجربه‌ای فراتر از تماشای جاذبه‌ها را در اختیار مسافران قرار خواهند داد. از شرکت در رویدادهای فرهنگی و هنری گرفته تا تعامل با مردم محلی و چشیدن طعم غذاهای اصیل منطقه‌ای، چنین تجاربی پیوند عمیق‌تری میان مسافران و مقصد ایجاد می‌کنند و خاطراتی فراموش‌نشدنی برای آنان بر جای می‌گذارند.
چارچوب گردشگری در شهرهای آینده
با اتکا به پژوهش‌های علمی و روندهای نوظهور، می‌توان بخشی از سیمای گردشگری شهری آینده را در چارچوب‌های زیر ترسیم کرد:
- همگرایی داده و تجربه در شهرهای هوشمند و گردشگری هوشمند
- پایداری و گردشگری مسئولانه: به سوی همزیستی اکولوژیک و اجتماعی
- شخصی‌سازی و تجارب همه‌جانبه گردشگران
- امنیت، سلامت و تاب‌آوری
- اشکال نوین اقامت، کاربری فضا و «فضاهای سوم»
- چارچوب های اخلاقی بهره‌گیری از هوش مصنوعی و فناوری‌های هوشمند
در این یادداشت اولین بخش به اختصار تشریح خواهد شد:
همگرایی داده و تجربه در شهرها و گردشگری هوشمند (Smart Cities & Smart Tourism):
- اینترنت اشیاء (IoT) و اکوسیستم‌های متصل: حسگرها و دستگاه‌های متصل به هم، اطلاعات لحظه‌ای درباره ترافیک، شلوغی جاذبه‌ها، وضعیت آب و هوا، و در دسترس بودن خدمات (مانند پارکینگ یا دوچرخه‌های اشتراکی) را فراهم می‌کنند. گردشگران می‌توانند از طریق اپلیکیشن‌های هوشمند به این اطلاعات دسترسی پیدا کرده و برنامه‌ریزی بهینه‌تری داشته باشند.
فراتر از اطلاعات لحظه‌ای، IoT شبکه‌ای از اشیاء هوشمند را ایجاد می‌کند که با یکدیگر و با زیرساخت شهری تعامل دارند. به عنوان مثال، سطل‌های زباله هوشمند که زمان تخلیه خود را اعلام می‌کنند (بهبود پاکیزگی شهری)، سیستم‌های آبیاری هوشمند فضاهای سبز (حفظ زیبایی و پایداری)، یا دستبندهای هوشمند برای گردشگران که می‌توانند به‌عنوان کلید اتاق، کیف پول الکترونیکی و راهنمای شخصی عمل کنند.
- هوش مصنوعی (AI) و کلان داده‌ها (Big Data) و یادگیری ماشین (Machine learning): AI می‌تواند با تحلیل رفتار و ترجیحات گردشگران، پیشنهادهای شخصی‌سازی شده برای بازدید از اماکن، رستوران‌ها، و فعالیت‌های تفریحی ارائه دهد. دستیارهای صوتی هوشمند و چت‌بات‌ها به عنوان راهنمایان مجازی عمل خواهند کرد. کلان داده‌ها به مدیران شهری کمک می‌کند تا الگوهای گردشگری را شناسایی و خدمات را بهبود بخشند که این موضوع از مبانی و توسعه‌های گردشگری هوشمند محسوب می‌شود.
AI نه تنها پیشنهادهای شخصی‌سازی شده ارائه می‌دهد، بلکه می‌تواند الگوهای پیچیده تقاضا را پیش‌بینی کرده و به بهینه‌سازی توزیع منابع (مانند حمل‌ونقل عمومی یا کارکنان در جاذبه‌ها) کمک کند. تحلیل احساسات (Sentiment Analysis) از طریق بررسی داده‌های شبکه‌های اجتماعی، به مدیران شهری امکان می‌دهد تا به سرعت به بازخوردها واکنش نشان داده و کیفیت خدمات را ارتقا دهند. چت‌بات‌های پیشرفته با قابلیت درک زبان طبیعی و حتی تشخیص احساسات، پشتیبانی 24 ساعته را برای گردشگران فراهم می‌کنند.
- واقعیت افزوده (AR)، واقعیت مجازی (VR) و واقعیت ترکیبی (MR): AR می‌تواند اطلاعات تاریخی یا تفسیری را به صورت لایه‌ای بر روی بناها و مناظر واقعی نمایش دهد و تجربه بازدید را غنی‌تر کند. VR می‌تواند امکان بازدید مجازی از مکان‌هایی که دسترسی به آنها دشوار است یا برای پیش‌نمایش مقصد قبل از سفر استفاده شود. این فناوری‌ها دیدگاه‌های جدیدی در گردشگری هوشمند ایجاد می‌کنند.
AR فراتر از نمایش اطلاعات، امکان تعامل با بازسازی‌های سه‌بعدی از وقایع تاریخی در همان مکان را فراهم کند (به عنوان مثال، دیدن یک گلادیاتور در حال مبارزه در کولوسئوم از طریق عینک AR). VR می‌تواند برای آموزش کارکنان صنعت گردشگری یا بازاریابی مقاصد از طریق تجارب پیش‌سفر کاملاً غوطه‌ورکننده به کار رود. واقعیت ترکیبی (MR) این دو را تلفیق کرده و امکان تعامل اشیاء مجازی با دنیای واقعی را به شکلی پویا فراهم می‌آورد.
با توجه به آنچه تبیین شد گردشگری در شهرهای آینده، با توجه به پیشرفت‌های فناوری، تغییرات اقلیمی و تحولات اجتماعی اقتصادی و تحت تأثیر هم‌افزایی پیشرفت‌های فناورانه، ابعاد پایداری، و تحولات عمیق اجتماعی اقتصادی، شاهد یک دگردیسی بنیادین خواهد بود. این تغییرات نه تنها تجربه گردشگر را از نو تعریف می‌کنند بلکه بر نحوه مدیریت شهرها و تعامل ساکنان با گردشگران نیز تأثیرگذار خواهند بود. گردشگری در شهرهای آینده ترکیبی از فناوری پیشرفته، پایداری زیست‌محیطی و تجارب عمیقاً شخصی و انسانی خواهد بود. موفقیت در این مسیر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، همکاری بین‌المللی و توجه به ابعاد اخلاقی و اجتماعی فناوری‌های نوین است.
