سی‌ویکم ماه می، برابر با دهم خرداد، روز جهانی بدون دخانیات است؛ روزی که سازمان جهانی بهداشت تلاش می‌کند افکار عمومی جهان را متوجه یکی از مخرب‌ترین عوامل تهدید سلامت انسان سازد؛ دخانیات. موضوع سال ۲۰۲۵ این روز جهانی، «افشای تاکتیک‌های صنعت دخانیات درباره محصولات دخانی و نیکوتین» است، شعاری با رویکردی افشاگرانه و هشداردهنده نسبت به صنعتی که با روش‌هایی زیرکانه و سازمان‌یافته، سود خود را بر سلامت جوامع ترجیح داده است.
در ایران نیز دخانیات یکی از مهم‌ترین عوامل مرگ زودهنگام، بیماری‌های قلبی‌عروقی، ریوی و سرطان‌ها به شمار می‌رود. سالانه بیش از ۶۰ هزار نفر در کشور، به دلیل مصرف مستقیم یا غیرمستقیم دخانیات جان خود را از دست می‌دهند. از سوی دیگر، افزایش مصرف قلیان و محصولات نیکوتینی نوظهور، به‌ویژه در میان نوجوانان و زنان، زنگ خطر جدی‌تری را به صدا درآورده است، اما آنچه امروزه به بحران ابعادی تازه داده، تاکتیک‌های نوین صنعت دخانیات است؛ از بازاریابی مستقیم محصولات جدید نیکوتینی با ظاهری فریبنده تا نفوذ در سیاست‌گذاری‌های بهداشتی، لابی‌گری گسترده در نهادهای قانون‌گذاری، تبلیغات پنهان در شبکه‌های اجتماعی و طراحی طعم‌ها و بسته‌بندی‌های جذاب برای نوجوانان. این صنعت با معرفی محصولاتی مانند سیگار الکترونیکی، تنباکوی حرارتی و کیسه‌های نیکوتین، تلاش می‌کند چهره‌ای کم‌خطر و حتی «علم‌محور» از خود نمایش دهد. در حالی‌که شواهد علمی فزاینده، نشان می‌دهند این محصولات نیز وابستگی‌آور، آسیب‌زا و عامل دروازه‌ای برای مصرف دخانیات سنتی هستند.
دود این فریب‌ها، تنها در ریه‌ها نمی‌ماند؛ بلکه به ذهن و رفتار نسل جوان نفوذ می‌کند. آن‌ها که در معرض تبلیغات رنگارنگ، الگوهای فرهنگی غلط و تسامح اجتماعی نسبت به دخانیات قرار دارند، اغلب اولین تجربه مصرف خود را در دوران نوجوانی ثبت می‌کنند، دورانی که شخصیت فرد هنوز در حال شکل‌گیری است. درست در همین مقطع، صنعت دخانیات بیشترین تمرکز خود را برای ایجاد عادت، وابستگی و مصرف مستمر قرار می‌دهد.
شعار امسال، فراخوانی است به همه دولت‌ها، رسانه‌ها، مدارس، خانواده‌ها و فعالان اجتماعی که نه‌تنها در زمینه ترک، بلکه در زمینه «آگاهی‌رسانی و افشاگری» وارد میدان شوند. این صنعت تنها زمانی به عقب خواهد نشست که روشنایی آگاهی، تاریکی پنهان‌کاری‌اش را روشن کند.
در ایران، اگرچه قوانینی برای محدودسازی استعمال دخانیات در اماکن عمومی و تبلیغات مستقیم وجود دارد، اما اجرای ناپیوسته، نظارت ضعیف و عادی‌سازی مصرف در فضاهای فرهنگی، اجتماعی و حتی خانوادگی، تأثیر این سیاست‌ها را کاهش داده است. در مقابل، اقدامات مؤثری مانند افزایش مالیات بر دخانیات، ممنوعیت فروش به زیر ۱۸ سال، پیشگیری رسانه‌ای و آموزشی مؤثر و دسترسی رایگان به خدمات ترک می‌تواند گامی اساسی در مسیر کاهش مصرف و مقابله با فریب‌های نوین این صنعت باشد.
در نهایت، مهم‌ترین سد در برابر صنعت دخانیات، «جامعه‌ای هوشیار و آگاه» است. اگر بدانیم پشت بسته‌های رنگی و عطرهای فریبنده، یک وابستگی ناتوان‌کننده، بیماری و هزینه‌های هنگفت خوابیده است، شاید بتوانیم نسل تازه‌ای تربیت کنیم که نه‌تنها مصرف نکند، بلکه در برابر این فریب‌ها بایستد.
روز جهانی بدون دخانیات ۲۰۲۵، تنها یک مناسبت بهداشتی نیست؛ کارزاری است علیه قدرت‌های پنهانی که سود خود را در گمراهی ما جست‌وجو می‌کنند. بیایید امسال، نه فقط از دود، بلکه از دروغ نیز دوری کنیم
گزارش از: مریم ترک‌زاد
