قلم، ابزار حاکم بر همه زمان‌ها

رسانه رکن چهارم دموکراسی است و مهم‌ترین دوران تأثیرگذاری رسانه‌ها به زمانی باز می‌گردد که نگارش و مطالعه آثار مکتوب، مقالات، کتاب‌ها و روزنامه‌ها در اروپا رواج یافته بود. این فضا منجر به شکل‌گیری محافل بحث و گفت‌وگو شد و حوزه عمومی یا گستره‌ همگانی را پدید آورد.

در اثر به وجود آمدن حوزهه عمومی، فئودالیسم ناپدید شد و دموکراسی‌ها برای اولین بار شکل گرفتند. بنابراین می‌توان ادعا کرد که تأسیس اولین دموکراسی‌ها مرهون قلم و قلم‌گردانانی‌ است که سال‌ها با مشقت و مرارت، قلم بر کاغذ کشیدند و آنچه را در ذهن و اندیشه داشتند، بدون سانسور و چشم‌پوشی به دیگران منتقل کردند.

تا پیش از اختراع چاپ و کهکشان میرکنی، قلم برای قرن‌های متمادی، تنها ابزار رسانه‌ای حاکم بر دوران‌ بود که میراث آن نسل به نسل منتقل می‌شد و از حذف و فراموشی آموخته‌ها و تجربیات بشر جلوگیری می‌کرد. بدون قلم، نه هنر پدیدار می‌شد و نه علم به گستردگی امروز می‌رسید. هم‌اکنون نیز تایپ، نوعی قلم‌گردانی مجازی است و بدون آن، بقا برای هیچ رسانه‌ای ساده نخواهد بود. برای مثال مجری رادیو و تلوزیون به نویسنده نیازمند است، فیلم و سریال محتاج فیلم‌نامه‌نویس هستند، پادکست‌ها به متن مکتوب نیاز دارند. می‌بینید که میراث قلم، هنوز افول نکرده است.

با علم به نقش محوری قلم، در گردش و انتقال علم و تجربه بشری، می‌توانیم دریابیم که چرا خداوند تبارک و تعالی، سوره قلم را با آیه «نٓۚ وَٱلۡقَلَمِ وَمَا يَسۡطُرُونَ» (سوگند به قلم و آنچه نویسندگان با قلم می‌نویسند) آغاز کرده و قلم را به عنوان حجتی بر دیوانه نبودن و آگاه و عالم بودن ذکر کرده است.

اگر به درستی به تاریخ بنگیریم، جنگ‌ها به وقوع پیوستند و حکومت‌ها سرنگون شدند و عمارت‌های بزرگ فروریختند، اما آنچه پا برجا مانده است، اثر قلم است. قلم نشانه‌ای از فرهنگ و تمدنی است که به دست بشر خلق شده و محدودیت زمان را درنوردیده است.

پیامبر اسلام(ص) سواد خواندن و نوشتن را نیاموخته بودند. همانگونه که حضرت حافظ می‌فرمایند: «نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت / به غمره مسئله آموز صد مدرس شد»

به نظر می‌رسد که خداوند اثر قلم، علم و دانش در طول تاریخ را غیرقابل انکار می‌داند‌. نباید از نظر دور داشت که در زمان رسالت پیامبر اسلام(ص)، در شبه جزیره عربستان علی‌رغم اینکه سواد خواندن و نوشتن رواج نداشت، ادبیات و شعر و سخن در آن به اوج خود رسیده بود و در حالی که در ایران و روم، علم‌ و فرهنگ و تمدن و اخلاق روی به افول داشت، در منطقه عربستان به اوج خود نزدیک می‌شد. شاید از همین بابت است که پیامبر (ص) فرموده است که علم را حتی اگر در چین باشد، باید فرا گرفت.

مائده شاه‌نظری، خبرنگار ایسنا