یادداشت از الهام قاسمی، عضو هیئت علمی جهاددانشگاهی اصفهان: گردشگری در محوطه‌های باستان‌شناسی شهری و ایجاد موزه‌های باز، دو رویکرد پویا و تکمیلی در زمینه حفاظت و نمایش میراث فرهنگی به شمار می‌آیند که با فراهم کردن امکان تعامل مستقیم ساکنان و گردشگران با آثار تاریخی و محدوده‌های باستان شناسی، نقشی کلیدی در ارتقای سطح آگاهی عمومی، تقویت هویت اجتماعی و دستیابی به توسعه پایدار شهری ایفا می‌کنند. این رهیافت‌ها، ضمن بهره‌برداری از پتانسیل‌های موجود در بافت‌های تاریخی، تجربه‌ای منحصربفرد برای لمس تاریخ و فرهنگ در بستر طبیعی آن ارائه می‌دهند.
گردشگری محوطه‌های باستان‌شناسی شهری به بازدید از محوطه‌ها و آثار باستانی در بافت شهری اختصاص داشته و فرصت کم‌نظیری برای واکاوی جنبه‌های فرهنگی و تمدنی گذشته فراهم می‌آورد. گردشگری در سایت‌های باستان‌شناسی شهری نه تنها امکان آشنایی با روند تحولات شهرنشینی و الگوهای شکل‌گیری اجتماعات را به وجود می‌آورد، بلکه زمینه آموزش و پژوهش، احیای هویت تاریخی شهرها و تقویت ارتباط بین جوامع کنونی و گذشته را نیز فراهم می‌کند. همچنین این رویکرد با ایجاد ارزش‌افزوده برای محوطه‌های تاریخی، از تخریب آثار جلوگیری کرده و ضمن کمک به اقتصاد محلی موجب افزایش اشتغال‌زایی نیز می‌شود.
طراحی موزه‌های باز شهری در محدوده‌های باستان‌شناسی تجربه‌ای کامل‌تر و جامع‌تر برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورد. زیرا موزه‌های باز شهری، با خلق فضایی زنده برای تجربه تاریخ، عملاً مکمل فعالیت‌های گردشگری محوطه‌های باستان‌شناسی محسوب می‌شوند. موزه‌های باز شهری با نگرشی متفاوت از موزه‌های سنتی، آثار میراثی یا باستان‌شناسی را در محیط اصلی و طبیعی مکشوفه خود به نمایش گذاشته و حس زنده بودن را به مخاطبان منتقل می‌کنند. این نوع موزه‌ها از طریق مرمت و بازسازی اصولی بناها و محوطه‌های تاریخی و باستان شناسی، و نمایش اشیاء کشف شده، فضایی زنده و طبیعی ایجاد می‌کنند که بازدیدکنندگان را مستقیماً به دل تاریخ گذشته برده و آن‌ها را با جزئیات زندگی و فرهنگ پیشینیان آشنا می‌کند. نمایش آثار تاریخی در فضای شهری، همراه با حفظ اصالت و یکپارچگی آن، ارائه فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی متنوع و تعامل عمیق مخاطب با محیط تاریخی از ویژگی‌های برجسته چنین موزه‌هایی است. این تجربه حسی و ملموس نه تنها بر دانسته‌های فرد می‌افزاید بلکه انگیزه کنجکاوی بیشتری برای کشف میراث به وجود می‌آورد. همچنین اطلاعات دقیقی درباره تاریخ آثار ارائه داده و به افزایش درک عمومی مخاطبان کمک می‌کنند. در مقابل، محوطه‌های تاریخی نیز با کشف لایه‌های پنهان تمدن‌ها، دستاوردهای بیشتری برای موزه‌های باز فراهم کرده و روایت‌های تازه‌ای از گذشته را آشکار می‌کنند. از نمونه موزه‌های باز شهری در محدوده های باستانی در دنیا می‌توان به موزه زوگما ترکیه، سایت گپکلی تپه در ترکیه و محدود باستان شناسی داروکا اسپانیا اشاره کرد.
در شهر اصفهان نیز در محدوده میدان امام علی (میدان عتیق سابق) و محله جوباره، حین عملیات گودبرداری جهت احداث گذر کمرزرین، بیش از پنجاه هزار سفالینه، دو سازه معماری، سازه آبی و کوره پخت سفال کشف شد و این محدوده را به یک سایت باستان شناسی شهری تبدیل کرد که کاوش‌ها در آن همچنان ادامه دارد. تبدیل این ناحیه تازه کشف شده (تاریخ آثار آن به دوران پیش از اسلام تا دوره قاجار می‌رسد)، به یک موزه باز شهری نه تنها به جذب گردشگران کمک می‌کند بلکه هویت محلی شهر را در این محدوده از بافت تاریخی اصفهان که هسته اولیه شکل‌گیری شهر نیز هست، تقویت کرده و آگاهی نسل‌های جدید نسبت به تاریخ غنی شهر اصفهان را بالا می‌برد. این پروژه می‌تواند الگوی مناسبی برای سایر شهرهای تاریخی ایران به شمار رود که با تمرکز بر حفاظت از آثار کهن، دریچه‌ای جدید برای طراحی فضاهای شهری جدید، رشد اقتصادی و گردشگری پایدار نیز می‌گشاید.
