روزنامهنگاری چندرسانهای به بهرهمندی از ترکیب متن، عکس، صدا، ویدئو و گرافیک با هدف روایت روزنامهنگارانه یک ماجرای معین «روزنامهنگاری چندرسانهای» میگویند.
این تعریفی است که محمدامین خرمی در کتابی با همین عنوان، یعنی «روزنامهنگاری چندرسانهای» در اختیار خوانندگانش میگذارد و سپس ابعاد گوناگون آن را بسط میدهد. این کتاب موجز و شیوا در سال ۱۳۹۳ شمسی بهکوشش نشر «ثانیه» و در ۴۸ صفحه منتشر شده است. بر اساس یک تقسیمبندی که نگارنده کتاب ارائه میکند، روزنامهنگاری چندرسانهای در دو مسیر «خبرنگار_محور» و «سردبیر_محور» درخور بررسی است. در نوع اول که با «روزنامهنگاری کولهپشتی» پیوسته است، با گزارشی روبهروییم که یک خبرنگار برای تهیه و البته همگذاری تمام گزارش تلاش میکند. چنین خبرنگاری باید از مهارتهایی ویژه برای به سرانجامرساندن طرح اولیهاش برخوردار باشد.
اما روزنامهنگاری چندرسانهای زمانی که بر گزارشهای «سردبیر_محور» متکی باشد، در مسیری متفاوت از نوع اول قرار میگیرد. البته هر دو برای رسیدن به یک مقصد میکوشند. در گزارشهای «سردبیر_محور» فردی با عنوان سردبیر در رأس پروژه قرار میگیرد. درواقع، او گروهی از خبرنگاران را متناسب با تواناییها و تخصصهایشان در راه تولید یک گزارش چندرسانهای هدایت میکند. گفتنی است که تولید گزارش بهصورت چندرسانهای بازتابی از روند رشد و توسعۀ تکنولوژی و فناوریهای گوناگون است.
همین تحولات اخیر بر سلیقه و خواستههای مخاطبان و انتظاراتشان از دنیای رسانه نیز اثر گذاشته است. بر همین اساس است که رسانههای امروزی حرکت بهسوی تولیدات چندرسانهای را جزئی جدانشدنی از اهداف و برنامههای خود میدانند. نویسنده با ذکر مراحل مختلفی که به تهیه یک گزارش چندرسانهای منجر میشود، تلاش میکند تا هم مباحث نظری را طرح کند و هم درعمل راهنمای خبرنگاران باشد. به بیان دیگر، کتاب به جز اینکه برای افراد علاقهمند به مطالعه در موضوعات رسانهای اهمیت دارد، میتواند برای خبرنگاران مخصوصاً تازهکارها مفید باشد. «انتخاب موضوع»، «تهیه طرح تصویری گزارش»، «جمعآوری مواد خام»، «ویرایش» و «همگذاری گزارش» مراحلی است که برای تهیه یک گزارش چندرسانهای باید پشتسر گذاشت. گزارشهای چندرسانهای ما ممکن است کامل باشند و مجموعهای از متن و عکس و صدا و ویدئو و گرافیک را در بر بگیرند یا خیر ممکن است، برخی از گزینههای مذکور را نادیده بگیرند.
وقتی یک گزارش چندرسانهای کامل را عرضه میکنیم، یعنی یک «بستۀ کامل» را تهیه کردهایم. شاید یک خبرنگار بخواهد فقط در تهیه متن یا تصویربرداری یا گفتوگوی تلفنی کار کند، بااینهمه خواندن درباره فعالیتهای دیگری که در مسیر تولید خبر مهماند، میتواند برای او مفید باشد. این موضوع در کتاب کنونی محقق شده است. درواقع، این اثر به ما کمک میکند تا از مراحل کاری همکاران خود نیز آگاهی نسبی پیدا کنیم. این مسئله بسیار مهم است؛ چراکه کار گروهی ما را بهمنظور تهیه یک چندرسانهای کمچالشتر خواهد کرد، چون افراد بهتر میتوانند مسیر کاری یکدیگر را درک کنند. همین کار گروهی و روحیه و انگیزههای گوناگون خبرنگاران یا سرمایههای متفاوتی که رسانهها در اختیار دارند، مسئله بسیار بنیادینی است که در کتاب به آن کم توجه شده است یا اصلاً مطالبی دربارهاش نمیتوان یافت. وقتی رسانهای برای تهیه یک مصاحبه تلفنی و یک متن خبری با کمبودها و موانعی رودررو باشد، چگونه به تولید یک گزارش چندرسانهای اثرگذار کامیاب خواهد شد؟! از طرفی، اگر سرمایهها و اهداف کلان رسانه به سمتی حرکت کند که یاریگر خبرنگاران در تولیدات اینچنینی باشد، بدون تردید باز هم مسائلی پیش روی آنان خواهد بود.
درواقع، اگر یک گروه حرفهای در کنار هم باشند، اما گفتوگوی مؤثر میانشان برقرار نشود و همدلی لازم بینشان وجود نداشه باشد، سرنوشت آن گزارش چه خواهد شد؟ اگر قرار است فراتر از یک متن یا عکس یا صدا یا ویدئو یا گرافیک صرف گام برداریم، به مشارکتی نیازمندیم که در کنار هم ضعفهای یکدیگر را کم و جنبههای مثبت کاریمان را بیشتر کنیم. قطعاً چنین امری با تکروی ممکن نیست. کاستی و ضعف چنین گروهی در گزارششان بازتاب خواهد یافت. چهبسا فاصله بین خبرنگاران و ناتوانی آنان در یک همکاری مفید یا حتی تنش و خصومتشان به نابودی یک گزارش چندرسانهای منتهی شود! بنابراین، تولید یک گزارش چندرسانهای بهصرف برخورداری از تجهیزات و سختافزارهای مختلف و حضور خبرنگاران کاردان قطعاً محقق میشود، اما جنبههای ذهنی و روانی این کار را نمیتواند نادیده گرفت. یک اثر میتواند در مسیری همدلانه و پرآرامش به ثمر برسد یا میتواند در مسیری پر از درگیری و فرسایشی به نتیجه دست یابد.
پشت جلد «روزنامهنگاری چندرسانهای» به قلم محمدامین خرمی که دریچهای برای ورود به دنیای پربحث این کتاب است، چنین میخوانیم «تغییرات تکنولوژیک از یکسو و تغییر در الگوی خوانش رسانهای مخاطب از سوی دیگر، باعث تحول مستمر در نحوه ارائه خبر از سوی رسانهها شده است. شیوههای ممکن برای روایت یک ماجرا دگرگون شده و بسترهای تعاملی بین روزنامهنگار و مخاطب شکل گرفته است. از میان این دگرگونیها _ تغییرات تکنولوژیک و تغییر در ذائقۀ مخاطب _ تازهترین تحول در عرصه روزنامهنگاری سر برآورده است؛ «روزنامهنگاری چندرسانهای». روزنامهنگاری زمانی که از ابزارهای مختلف برای انتقال پیام استفاده کند، روزنامهنگاری چندرسانهای خوانده میشود. در روزنامهنگاری چندرسانهای ابزارهای جمعآوری اطلاعات و کانالهای انتقال آنها تغییر کرده است.»
مونا فاطمینژاد
