به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی واحد اصفهان، محمد سلطانی رنانی، عضو هیئت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان در این نشست درباره تفاوت میان دین و تدین یا دین‌ورزی اظهار کرد: دین در صورت پاک و پیراسته‌اش، آیینی است که خداوند در نظر گرفته و از طریق پیامبران خود فرو فرستاده است، آیه «فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا» نیز به تناسب دین خدا و فطرت انسان اشاره دارد؛ در نتیجه، دین با صورت‌های مختلف خود با شاکله اصلی همه انسان‌ها منطبق است.
وی افزود: دین بعد از ارائه به دست پیامبران، در اختیار دو گروه از انسان‌ها یعنی روحانیون و حاکمان دینی قرار گرفت. بنابراین، صورت اصلی آن تغییر کرد و به دینداری‌های متکثر تبدیل شد. طبق آیه «مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا وَلَكِنْ كَانَ حَنِيفًا مُسْلِمًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ»، حضرت ابراهیم(ع) به‌عنوان پدر یکتاپرستی، آیین یهودی یا مسیحی نداشت، بلکه حنیف بود و به فرزندان خود نیز به آیینی پاک و پیراسته مانند اسلام اولیه و ناب توصیه می‌کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان بیان کرد: تفاوت میان دین و تدین در بعضی از موقعیت‌ها خونین می‌شود. برای نمونه، روز عاشورا درگیری دین و تدین است؛ درگیری دین اصلی و حقیقی و حجت خدا با کسانی که حکومتی به نام دین تشکیل داده‌اند، به‌طوری که هر دو گروه جنگ را با نام دین آغاز می‌کنند، ولی یکی دین است و دیگری صورتی از دین نشان می‌دهد.
وی گفت: درگیری میان حضرت مسیح و عالمان یهودی نیز به همین ترتیب است. در گزارش به صلیب کشیده شدن حضرت مسیح آمده که حاکم بیت‌المقدس کشتن ایشان را نمی‌پذیرفت، ولی عالمان یهودی خون آن حضرت را به گردن گرفتند و ایشان را به صلیب کشیدند. همه این‌ها مقایسه دین و تدین بوده و در هر یک از کشورهای اسلامی، قرائتی خاص از دین اسلام رسمی شده است.
سلطانی با بیان اینکه سوره عصر بیانگر دین اصلی است، تأکید کرد: این سوره آغاز دین است؛ اگر خدا را باور کنیم، باید حضور و دستورات او، جهان پس از مرگ و… را باور داشته باشیم. نتیجه باور داشتن خداوند این است که باید مانند او شویم. یکی از ویژگی‌های دین، بدون زور و اجبار بودن است؛ ماهیت آن با چنین مسائلی سازگار نیست، بلکه مبتنی بر تواصی یعنی توصیه و سفارش دوجانبه است. ابتدای دین سفارش بوده، نه چیزی غیر از آن؛ خداوند به حضرت آدم و حوا فرمان داد که به درخت نزدیک نشوند، برای آنها نگهبان نگذاشت و وقتی از میوه درخت خوردند نیز فقط پیامد اصلی عملشان را به آنها نشان داد. وقتی خداوند خود به کارهای دیگری دست نزده است، دلیلی ندارد انسان کاسه داغ‌تر از آش شود.
وی ادامه داد: تنها راه رشد انسان تواصی یا توصیه است؛ کوچک‌ترین اقدام بیشتر از تواصی در دین واکنش منفی دارد و اولین گام تواصی، دوطرفه بودن است؛ یعنی همیشه یک نفر تواصی‌کننده نیست و کسی که توصیه می‌کند، به همان اندازه هم باید پذیرای سفارش یا توصیه باشد. اگر عده‌ای از انسان‌ها همواره دیگران را توصیه کنند، ولی خود اصلاً پذیرای توصیه نباشند، قابل قبول نیست. توصیه به حق، زمینه‌ساز و ضمانت اجرای دین داشتن و تواصی به صبر هم زمینه‌ساز دین و هم زمینه‌ساز حق است؛ حق باید با صبر و بردباری باشد، به اقدام فرهنگی و پذیرش درونی است و فرد باید خود به اندیشه‌ای برسد که بتواند آن را بپذیرد. بنابراین، آیات پایانی سوره عصر به اصل دین بدون تدین‌های ظاهری اشاره دارد.
شجاعت و صبر؛ لازمه عمل به حق
همچنین امیر احمدنژاد، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان در ادامه این نشست اظهار کرد: سوره عصر بسیار مهم است، به‌طوری که پیامبر(ص) به اصحاب می‌فرمود: «هر گاه یکدیگر را می‌بینید، این سوره را قرائت کنید» که نشان‌دهنده اهمیت آن است. خداوند در توضیح دین به دو عنصر ایمان و عمل صالح اشاره دارد و دین و ایمان را با یکدیگر مساوی نمی‌داند. ایمان یعنی باور داشتن به خداوند آفریننده و اداره‌کننده عالم، فارغ از تدین‌های مختلف و آنچه به زندگی مفهوم می‌بخشد، ایمان است. ایمان به انسان زندگی همراه با آرامش عرضه می‌کند، شجاعت بی‌حد به او می‌دهد و انسان را از بند ترس‌ها آزاد و در عین حال، او را آرام می‌کند، ولی قرآن ایمان صرف را توصیه نمی‌کند، بلکه برای اطمینان از ایمان واقعی به بررسی عمل انسان توصیه کرده و عمل صالح وسیله‌ای برای بررسی ایمان واقعی است.
وی افزود: شاید کسی در ظاهر به اصول دینی ایمان داشته باشد، ولی اگر عمل صالح نداشته باشد، نشان‌دهنده این است که باور درستی هم ندارد. پیوند ایمان و عمل صالح بسیار حیاتی است؛ کسی که قصد حرکت در مسیر ایمان و عمل صالح را دارد، مسیر آسانی پیش رو نخواهد داشت، رسیدن به آرامش و آزادگی کار آسانی نیست و نمی‌توان آن را به تنهایی و فردی طی کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: قرآن توصیه می‌کند مانند اصحاب کهف که در قالب گروه، خود را از جامعه بیمار زمان خویش رها کردند، همه انسان‌ها به‌صورت جمعی در این مسیر قدم بگذارند و یکدیگر را مراقبت و تواصی کنند؛ حمایت از یکدیگر نیز درباره عمل به حق نیاز است، شجاعت لازمه عمل به حق شمرده می‌شود و صبر عنصر حیاتی برای تحمل دردهای این راه است.
رفع نیاز دیگران به معنای عمل صالح است
سیدمحمد رجایی رامشه، دکترای مهندسی ذهن نیز در این نشست اظهار کرد: «تواصوا» بیانگر این است که اگر انسان خواستار گام برداشتن در مسیر ایمن خداست و نمی‌خواهد در خسران و زیان باشد، باید از راه ارتباط با دیگران عمل صالح انجام دهد. در اینجا به گروهی زندگی کردن انسان‌ها اشاره می‌شود؛ اینکه انسان به تنهایی نمی‌تواند در مسیر تکامل و رسیدن به خدا گام بر‌دارد و باید با دیگران همراه باشد. در اینجا، تعاملات گروهی حائز اهمیت است، زیرا عمل صالح در ارتباط با دیگران به دست می آید و هر جا که تعامل وجود داشته باشد، دو عامل حق و وظیفه مطرح می‌شود.
وی ادامه داد: ما وظایفی در قبال عموم افراد جامعه و دوستان خود داریم؛ این افراد به ما نزدیک هستند و در ارتباط با ما حقوق و وظایفی دارند که طبق سوره عصر، اگر به آنها عمل نکنیم، دچار خسران عمر می‌شویم. درباره «تواصوا» نیز به همین صورت است؛ انسان ابتدا باید به توصیه‌هایی گوش دهد تا بعد بتواند دیگران را توصیه کند.
این مدرس دانشگاه گفت: در تعاملات، وظیفه ما در قبال دیگران برای آنها حقی ایجاد می‌کند؛ تواصی یا توصیه نیز دو وجه دارد، به طوری که انسان باید چیزی داشته باشد تا بتواند به دیگری هم سفارش کند. در ارتباطات انسانی، هر کس باید به وظیفه خود در قبال دیگران عمل و در عین حال، حق خود را نیز مطالبه کند. ارتباط با دیگران نیز دو بخش دارد؛ یکی ارتباط بیرونی که از آن خوشحالیم و نوع دوم، ارتباط درونی است، به‌طوری که شاید از آن ناراحت باشیم، ولی در ظاهر ارتباط خوبی برقرار باشد. در ارتباط با خود نیز وظایف و حقوقی به عهده داریم، به‌طوری که خداوند در روز قیامت به اعضا و جوارح ما فرمان می‌دهد تا به آنچه در زندگی بر آنها گذشته، شهادت دهند تا رعایت حقوقشان بررسی شود.
وی ادامه داد: عمیق‌ترین نوع ارتباط، ارتباط انسان با خداست؛ ارتباطی که در عمق روح با خدا برقرار می‌کنیم و فقط از نوع درونی است. در ارتباط با خدا نیز باید حق و وظایفی را رعایت کنیم؛ یعنی هم باید وظایف خود در مقابل خدا را انجام دهیم و هم در عین حال به حقوق خود واقف باشیم. برای نمونه، خداوند حق روزی دادن به ما را به عهده گرفته و ما انسان‌ها دلیلی برای نگران شدن درباره آن نداریم؛ انسان فقط باید عمل صالح انجام دهد تا دچار خسران نشود و کسب روزی وظیفه خداست. رعایت کردن حق یعنی انسان وظایف خود در مقابل وجوه دیگر زندگی را انجام دهد و وظیفه این است که برای انجام هر کاری به آنچه درست است، یعنی صلاح و سپس اصلاح فکر کند.
رجایی با ذکر مثالی افزود: اضافه کردن کود شیمیایی برای غنی‌سازی گیاهان، آسیب‌هایی به همراه دارد. بنابراین، در اینجا انسان نه تنها اصلاحی انجام نداده، بلکه به طبیعت آسیب هم وارد می‌کند. جمع کردن مال و ثروت بیشتر از آنچه احتیاج داریم، مایه خسران عمر است و خداوند می‌فرماید اگر در این دنیا فقط به وظیفه خود عمل کنی، کافی‌ست؛ این وظایف فقط در مقابل انسان‌ها نیست و برای منفعت بیشتر انسان، نباید طبیعت و محیط‌زیست را از بین برد و به موجودات دیگر آسیب زد.
وی بیان کرد: هر کاری که انسان انجام دهد و برای اصلاح باشد، ارزشمند است و ثمرات زیادی به دنبال دارد. خداوند در مقابل انجام عمل صالح و در راستای اصلاح، مایه عمر انسان را افزایش می‌دهد؛ زیرا در راستای تکامل گام برداشته و خود را از یک انسان خاکی به انسانی ملکوتی نزدیک کرده است. تعامل با دیگران در راستای بهبود زندگی آنها، رفع نیاز، حل مشکلات و راحت‌تر کردن زندگی دیگران به معنای انجام عمل صالح است. درواقع، خداوند به هر کس سرمایه‌ای برای زندگی می‌دهد که می‌تواند آن را نابود کند یا مورد استفاده قرار دهد.
