مگاترندهای مطالعات شهری در دهه اخیر

_{یادداشت از الهام قاسمی- دکتری شهرسازی و پژوهشگر جهاددانشگاهی واحد اصفهان:} شناخت مگاترندها و موضوعات جدید در حوزه مطالعات شهری در سطح جهانی و تحلیل جایگاه و کاربرد آن‌ها در سطح محلی اهمیت بسزایی دارد، زیرا با توجه به تحولات رو به رشد جوامع شهری، لازم است رویکردها و راهکارهای جدیدی برای مدیریت شهری و ایجاد شهرهای بهتر و پایدار ارائه شود. جستار پیش رو به بررسی مختصر موضوعات و رویکردهای جدید در مطالعات شهری می‌پردازد:

1- توسعه پایدار شهری_[1]: موضوع توسعه پایدار موضوع جدیدی در مطالعات شهری نیست، اما سازمان‌ها و ارگان‌های جهانی هرساله جوامع را براساس میزان دستیابی به اهداف و اصول توسعه پایدار رصد می‌کنند، به همین علت توسعه پایدار و اهداف هفده‌گانه آن همچنان از موضوعات کلیدی حوزه مطالعات شهری به شمار می‌رود. مفهوم توسعه پایدار شهری شامل طراحی شهرها و جوامعی است که اثرات زیست‌محیطی را به حداقل می‌رساند، بهره‌وری منابع را ارتقا می‌بخشد و تاب‌آوری در برابر تغییرات آب‌و‌هوا (تغییرات اقلیمی) را افزایش می‌دهد. محققان در حال بررسی رویکردهای نوآورانه برای پایداری در برنامه‌ریزی شهری، حمل‌ونقل، سیستم‌های انرژی و طراحی ساختمان‌ها هستند.

2- تاب‌آوری شهری و سازگاری_[2]: در چند دهه اخیر محققان در راستای اهداف توسعه پایدار در حال مطالعه راهبردهای تاب‌آوری و سازگاری شهرها در پاسخ به تغییرات آب‌و‌هوایی (تغییرات اقلیمی)، بلایای طبیعی و سایر شوک‌ها و استرس‌های وارده بر شهرها هستند. آن‌ها در حال بررسی این موضوع هستند که چگونه شهرها می‌توانند ظرفیتی برای سازگاری و تاب‌آوری ایجاد کنند، زیرساخت‌ها را تقویت نمایند و تاب‌آوری جوامع را برای کاهش خطرات و اثرات سوء و افزایش پایداری تقویت کنند.

3- سلامت و بهزیستی شهری_[3]: تحقیقات در مورد سلامت و بهزیستی شهری با تمرکز بر درک اینکه چگونه محیط‌های شهری بر سلامت جسمی و روانی شهروندان اثرگذار است، برجسته می‌شود. پژوهشگران در حال بررسی رابطه طراحی شهری، کیفیت هوا، فضاهای سبز، تعاملات اجتماعی و رفاه کلی در شهرها هستند تا نگاهی کل‌نگر، یکپارچه و جامع به این مقولات داشته باشند.

4- حکمروایی و سیاست شهری_[4]: مطالعات حکمروایی و سیاست شهری برای رسیدگی به چالش‌های پیچیده‌ای که شهرها با آن مواجه هستند، ازجمله سرعت بالای شهرنشینی، جهانی‌شدن و چندپارگی سیاسی در حال تکامل است. مطالعه مدل‌های جدید حکمروایی، فرآیندهای تصمیم‌گیری مشارکتی و سیاست‌های نوین برای ارتقا مدیریت و برنامه‌ریزی شهری در رأس این‌گونه مطالعات قرار دارد.

5- برابری اجتماعی و همه‌شمولی_[5]: محققان مطالعات شهری به‌طور گسترده‌ای موضوع برابری اجتماعی و همه‌شمولی در شهرها، ازجمله دسترسی همه گروه‌های سنی، جنسی، جسمی (گروه‌های دارای معلولیت‌ها یا ناتوانایی‌های خاص)، مذهبی، قومیتی و نژادی به مسکن ارزان‌قیمت، خدمات عمومی، حمل‌ونقل و فرصت‌های اقتصادی را بررسی می‌کنند تا راهبردهای مناسب برای رسیدگی به نابرابری‌های اجتماعی، ایجاد تنوع اجتماعی و فرهنگی (جوامع چند فرهنگی) و ایجاد محیط‌های شهری همه‌شمول اتخاذ کنند.

6- شهرسازی تاکتیکی_[6]: این نظریه بر مداخلات و آزمایش‌های کم‌هزینه و موقت در فضاهای شهری برای آزمایش ایده‌ها و جمع‌آوری بازخورد جامعه قبل از ایجاد تغییرات دائمی‌تر تمرکز دارد. شهرسازی تاکتیکی بر ابتکارات تحت رهبری و مشارکت شهروندان و کنشگری فعال آنان در ارائه راه‌حل‌های سریع و قابل انطباق برای چالش‌های شهری و بازطراحی فضاهای شهری کوچک‌مقیاس و ارتقای حس تعلق مردم به محیط‌های شهری تأکید دارد.

7- شهرسازی دیجیتال_[7]: ظهور فناوری‌های دیجیتال، پژوهش‌های شهری را متحول کرده است. موضوعاتی از قبیل چگونگی تجزیه‌وتحلیل داده‌ها_[8]، حسگرها و سنسورها، هوش مصنوعی_[9] و پلتفرم‌های دیجیتال برنامه‌ریزی شهری، حکمروایی شهری و ارائه خدمات را دگرگون ساخته و چشم‌انداز متفاوتی برای آینده شهرها ترسیم کرده است. محققان در حال بررسی نقاط قوت ابتکارات شهرهای هوشمند_[10] برای افزایش کارایی، اتصال و کیفیت زندگی در مناطق شهری هستند.

8- شهر بیوفیلیک_[11]: شهر بیوفیلیک شهری است که طراحی آن بر اساس اصول بیوفیلیا صورت گرفته است، به این معنی که از عناصر طبیعی مانند نور خورشید، گیاهان، آب و مناظر طبیعی بهره می‌برد تا محیط زیست شهری را بهبود بخشد و کیفیت زندگی شهروندان را افزایش دهد. شهر بیوفیلیک اثرات مثبتی از نظر سلامتی، رفاه اجتماعی و حفاظت از محیط زیست دارد زیرا باعث کاهش استرس، افزایش آرامش و تعامل انسان با طبیعت می‌شود. برای ایجاد یک شهر بیوفیلیک، معمولاً از رویکردهای متنوعی مانند افزایش فضاهای سبز و تنوع زیستی، استفاده از سیستم‌های پایدار انرژی و آب، ارتقاء حمل‌ونقل عمومی و ترویج فعالیت‌های فرهنگی و ورزشی در فضاهای باز استفاده می‌شود.

9- شهر پیاده‌مدار و دوستدار دوچرخه_[12]: تئوری شهرهای مبتنی بر عابر پیاده و دوچرخه بر ایجاد محیط‌های شهری متمرکز است که پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری را به‌عنوان شیوه‌های اصلی حمل‌ونقل در اولویت قرار می‌دهند. هدف این رویکرد کاهش وابستگی به خودرو، ترویج سبک زندگی پایدار و سالم و ایجاد شهرهایی پر جنب و جوش و قابل زندگی است. بر این اساس «شهرهای 15 دقیقه‌ای_[13]» شهری است که در آن مردم می‌توانند در طی 15 دقیقه پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری از خانه خود به بیشتر نیازهای روزانه دسترسی داشته باشند. هدف این مفهوم ایجاد شهرهای پایدارتر، قابل زندگی و انعطاف‌پذیرتر با کاهش نیاز به رفت و آمدهای طولانی، ترویج حمل‌ونقل عمومی و تقویت جوامع محلی است.

این روندها و موضوعات منعکس‌کننده رویکرد بین رشته‌ای رو به رشد برای پژوهش‌ها و مطالعات شهری، با تمرکز بر پایداری، برابری و همه‌شمولی، نوآوری‌های حوزه فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی، اهمیت طبیعت و محیط زیست، سیاست و حکمروایی شهری، و تاب‌آوری در شکل دادن به آینده شهرها هستند؛ از این رو محققان روش‌ها، نظریه‌ها و شیوه‌های جدید برای پرداختن به ماهیت پویا و پیچیده محیط‌های شهری را جستجو می‌کنند. در یادداشت‌های بعدی هر یک از موضوعات به تفصیل تبیین شده و چالش‌ها و مسائل شهر اصفهان در ارتباط با آن تشریح می‌گردد.

_{[1] Sustainable Urban Development}

_{[2] Urban Resilience and Adaptation}

_{[3] Urban Health and Well-being}

_{[4] Urban Governance and Policy}

_{[5] Social Equity and Inclusion}

_{[6] Tactical Urbanism}

_{[7] Digital Urbanism}

_{[8] Data analytics}

_{[9] Artificial intelligence}

_{[10] Smart Cities}

_{[11] Biophilic City}

_{[12] Walkable and Bikeable city}

_{[13] Fifteen Minute City}