با توجه اهمیت مطالعه منابع حوزه مطالعات شهری، بر آن شدیم در چارچوب رسالت و مسئولیت اجتماعی واحد انتشارات جهاددانشگاهی اصفهان، دیدگاهی تازه را در حوزه نشر تخصصی مطالعات شهری، به جامعه شهرسازان عرضه نماییم. به همین منظور گفتگویی کوتاه با استاد ارجمند، جناب آقای دکتر محمد رادفر (استاد طراحی و برنامه‌ریزی شهری دانشکده علوم طبیعی، جغرافیا و برنامه‌ریزی دانشگاه بیرمنگام انگلستان) توسط سرکارخانم دکتر مینا کشانی همدانی (دکترای شهرسازی و مدیر انتشارات جهاددانشگاهی اصفهان) پیرامون منابع مطالعاتی ارزشمند در حوزه مطالعات شهری ترتیب داده شد که اهم مطالب مطرح شده در چارچوب پرسش و پاسخ ذیل، به مخاطبان ارجمند، تقدیم می‌گردد
- لطفا کتاب‌هایی که در 3 سال اخیر، مطالعه آنها برای هر فرد شهرسازی (اعم از دانشجو و حرفه‌مند) جز بایدها است، معرفی فرمایید.
1- شهر 15 دقیقه‌ای راه حلی برای صرفه‌جویی در زمان و نجات سیاره ما
The 15 Minute City A Solution to Saving Our Time and Our Planet
این کتاب که توسط کارلوس مورنو در سال 2023 نوشته شده است، فلسفه و اجرای عملی مفهوم شهر 15 دقیقه‌ای را بیان می‌کند. مورنو بحث می‌کند که چگونه برنامه‌ریزی شهری می‌تواند بر دسترسی و پایداری تمرکز کند و با اطمینان از اینکه نیازهای روزانه ساکنان مانند کار، اوقات فراغت، آموزش و مراقبت‌های بهداشتی، که در 15 دقیقه پیاده‌روی یا دوچرخه سواری فراهم می‌شود، شهرها را انسان‌محورتر می‌سازد. این کتاب مطالعات موردی را بررسی می‌کند و استراتژی‌های عملی را برای کاهش پراکندگی شهری و ایجاد محله‌های پرجنب و جوش و فراگیر ارائه می‌کند.
2-شهرهای هوشمند و دوقلوهای دیجیتال: طراحی و بهره‌برداری
Smart Cities and Digital Twins: Design and Operation
یکی از موضوعاتی که با سرعت در زمینه علمی و عملی در طراحی و برنامه‌ریزی شهری در حال رشد است موضوع استفاده از تکنولوژی روز، آرتیفیشیال اینتلیجنت و توسعه شهرهای هوشمند است. این کتاب در سال 2022 که توسط ویتور باکان ویرایش شده است و به بررسی چگونگی تغییر فناوری دوقلو دیجیتال در برنامه‌ریزی شهری هوشمند می‌پردازد. کتاب سعی دارد یک نگاه جامع به چگونگی شبیه‌سازی مجازی محیط‌های شهری داشته باشد و خواننده را قادر می‌سازد با مفاهیم مهمی آشنا شود مانند تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و مدل‌سازی پیش‌بینی آنلاین برای برای بهبود زیرساخت، استفاده از انرژی و مدیریت شهری. این کتاب شامل نمونه‌های موردی از شهرهایی است که این فناوری‌ها را اجرا می‌کنند و بر نقش آنها در افزایش کارایی و پایداری شهری تأکید می‌کنند.
3- طراحی شهری عدالت‌محور: مبارزه برای یک شهر عمومی
Just Urban Design: The Struggle for a Public City
من به موضوعات اجتماعی و درک بهتر فرهنگ در عرصه عمومی شهرها بسیار علاقمندم. در سال‌های اخیر موضوع عدالت در شهر و محیط زیست و فراهم کردن دسترسی به شهر و به طبیعت از جنبه یک حق عمومی، مطرح و مورد مطالعه قرار گرفته، که در بستر پایداری، نهایتا به پایداری اجتماعی کمک خواهد کرد. در این زمینه، «کتاب طراحی شهری عدالت‌محور: مبارزه برای یک شهر عمومی»، 2022 که توسط کیان گوه، آناستازیا لوکایتو-سیدریس و وینیت موخیجا ویرایش شده است، طراحی شهری را از دریچه عدالت اجتماعی بررسی می‌کند. کتاب بحث می‌کند که چگونه شهرها می‌توانند با پرداختن به نابرابری‌های سیستمی در مسکن، فضاهای عمومی و حمل ونقل، عادلانه‌تر و فراگیرتر شوند. این کتاب با تکیه بر مطالعات موردی بین‌المللی، بر اهمیت طراحی شهری با مشارکت مردم و راه‌حل‌های جامعه‌محور برای ایجاد محیط‌های شهری واقعاً عمومی تأکید می‌کند.
۲. جای ترجمه یا تالیف چه کتابی را در حوزه شهرسازی، برای مولفان و مترجمان در داخل کشور خالی می‌بینید.
من سال‌ها از ارتباط مستقیم با محیط آکادمیک و اجرایی ایران دور بوده‌ام، اما همواره به‌صورت غیرمستقیم در جریان پیشرفت تحقیقات در حوزه‌های مختلف، به‌ویژه مسائل مرتبط با شهر و شهرسازی در ایران بوده‌ام. مقالات منتشرشده بر اساس مطالعات موردی و پژوهش‌های انجام‌شده در شهرهای مختلف ایران را دنبال کرده‌ام. با این حال، همیشه این سؤال برایم مطرح بوده که چرا رشد این تحقیقات و افزایش دانش علمی در این زمینه نتوانسته تغییرات اجتماعی و تأثیرات ملموسی را در شهرهای ایران ایجاد کند؟
به نظر من، این موضوع نیازمند بررسی دقیق است تا موانعی که میان تحقیقات علمی و اثرگذاری عملی بر مدیریت شهری وجود دارد، شناسایی شود. همچنین، ارائه راهکارها و مشاوره‌های تخصصی به مسئولان شهری و شهرسازی می‌تواند به تسریع این فرآیند کمک کند.
از سوی دیگر، در حوزه ترجمه، فکر می‌کنم توجه کافی به آثار معمار برجسته و نظریه پرداز معماری کریستوفر الکساندر (1936-2022) ، به‌ویژه دیدگاه جامع، انسانمحور و فلسفی او در معماری و شهرسازی، در ایران نشده است. کتاب چهارجلدی نظم طبیعت یکی از ارزشمندترین آثار اوست که نگاهی تحلیل‌گر و متفاوت به مقوله زندگی، معماری و شهر ارائه می‌دهد. این اثر می‌تواند درک عمیق‌تری از ارتباط انسان با محیط زندگی‌اش به ما بدهد.
در همین راستا، پس از درگذشت کریستوفر الکساندر، کتابی با عنوان نوشته‌های اولیه و منتشر نشده کریستوفر الکساندر، تفکرات، ساختار و نوشته‌ها
Early and Unpublished Writings of Christopher Alexander, Thinking, Building, Writing
منتشر شده است که شامل نوشته‌ها و ایده‌های مهم و ارزشمندی است که بسیاری از آنها پیش‌تر در دسترس نبوده‌اند. این کتاب برای علاقه مندان به آثار الکساندر بسیار توصیه می‌شود و ترجمه آن به فارسی می‌تواند گامی مؤثر در ارتقای دانش معماری و شهرسازی در ایران باشد.
این کتاب که توسط هاوارد دیویس در سال 2022 ویرایش شده، آثار کلیدی کریستوفر الکساندر را گرد هم می‌آورد که بسیاری از آنها قبلاً منتشر نشده بودند. این کتاب شامل بیست‌وپنج مقاله و آثار دیگر اوست که بسیاری از آنها از آرشیو تازه سازماندهی شده کریستوفر الکساندر انتخاب شده‌اند و دریچه‌ای به ایده‌ها و روند تفکر یکی از مبتکرترین متفکران معماری و شهرسازی قرن بیستم (از نظر من)، می‌دهد. این نوشتارها دربرگیرنده زندگی حرفه‌ای پنجاه‌ساله الکساندر است، که با نسخه اولیه پایان‌نامه دکترای او بر اساس کار میدانی در هند شروع شد، تا تلاش پانزده ساله او در توسعه تئوری و نگارش کتاب زبان الگو (The Pattern Language)، یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها در تاریخ معماری، و ادامه نگاه فلسفی او و نوشتن طبیعت نظم (The Nature of Order)، شاهکار چهار جلدی الکساندر. این نوشته‌ها تئوری و توصیفات عملی او را ترکیب می‌کنند و با هم از طرحی برای توسعه روشی جدید و انسانی برای معماری و شهرسازی پشتیبانی می‌کنند، در حالی که دریچه‌ای به ذهن یک متفکر، معلم و حرفه‌مند خارق‌العاده نیز ارائه می‌دهند.
در نهایت، معتقدم هم‌افزایی میان ترجمه و تألیف آثار مرتبط با نگاه انسانمحور در شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری، می‌تواند تحول چشمگیری در فضای حرفه‌ای و آکادمیک ایران ایجاد کند.
3. آیا می‌توانید منبع مطالعاتی خاصی -به جز کتاب- را، به مخاطبان معرفی فرمایید که نگاهی تازه و متفاوت به حوزه شهر و مطالعات شهری داشته باشد؟
پادکست 99% Invisible یکی از پادکست‌های جذاب در زمینه طراحی، معماری و برنامه‌ریزی شهری است که توسط رومن مارس اجرا می‌شود. این پادکست به بررسی جنبه‌های پنهان و کمتر دیده شده از طراحی و معماری می‌پردازد؛ جنبه‌هایی که هرچند در نگاه اول نامرئی به نظر می‌رسند، اما نقش مهمی در شکل‌‌دهی به جهان پیرامون ما دارند. موضوعات مطرح‌شده در این پادکست طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود، از معماری ساختمان‌ها و طراحی فضاهای عمومی گرفته تا تکنولوژی‌های نوآورانه و حتی طراحی ساده‌‌ترین عناصر روزمره مانند علائم راهنمایی و فرم‌های شهری.
99% Invisible با رویکرد داستان‌گویی و روایتی جذاب، اطلاعات پیچیده و تخصصی را به شیوه‌ای ساده و شنیدنی ارائه می‌دهد. این پادکست بر طراحی انسانمحور تمرکز دارد و به تأثیر طراحی بر کیفیت زندگی روزمره انسان می‌پردازد. شنیدن این پادکست برای هر کسی که به طراحی شهری، معماری یا حتی موضوعات خلاقانه علاقه دارد، تجربه‌‌ای الهام بخش خواهد بود.
۴. توصیه نهایی شما به مولفان/ مترجمان و مخاطبان خاص کتاب‌باز در حوزه مطالعات شهری…؟!
تجربه و تحقیق در موضوعات شهری نمی‌تواند جدا از مسائل جامعه‌شناختی مورد بررسی قرار گیرد، چرا که شهر و جامعه در ارتباطی تنگاتنگ و متقابل با یکدیگر هستند. جامعه ایران، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، در حال تجربه تغییرات بنیادین در شیوه زندگی شهری است. این تغییرات، از رشد شهرنشینی گرفته تا تحولات فرهنگی، اجتماعی و فناوری، ضرورت نگاه چندوجهی و عمیق به مسائل شهری را بیش از پیش برجسته کرده است.
دنیای امروز به‌سرعت به سمت استفاده از «سیستم‌های هوش مصنوعی، پردازش اطلاعات دیجیتال و ابزارهای نوین فناوری در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری» حرکت می‌کند. در این میان، نسل کنونی متخصصان شهری، در ایران و بسیاری از کشورهای دیگر، با این شکل جدید از فناوری‌ها و تحولات دیجیتال تجربه کافی ندارند. شکاف میان این نسل و نسل جوان‌تر، که از بدو تولد با موبایل، اینترنت و اپلیکیشن‌های پیشرفته آشنا بوده‌اند، قابل توجه است. این نسل جدید نه تنها درک عمیق‌تری از فناوری‌های روز دارند، بلکه انتظارات متفاوتی از زندگی شهری و کاربری فناوری در فضاهای شهری را مطرح می‌کنند.
این تغییرات نشان می‌دهد که سیستم آموزشی در حوزه‌های مرتبط با مطالعات شهری و برنامه‌ریزی، باید متحول شود. آموزش سنتی دیگر پاسخگوی نیازهای دنیای دیجیتال و پیچیدگی‌های عصر حاضر نیست. ورود تکنولوژی‌های جدید به سیستم آموزشی، از آموزش هوش مصنوعی و تحلیل داده‌های بزرگ (Big Data and AI) گرفته تا شبیه‌سازی‌های دیجیتال و استفاده از ابزارهای واقعیت مجازی (Virtual Reality) و افزوده (Augmented Reality)، برای تربیت نسل جدیدی از متخصصان شهری، ضروری است.
علاوه بر این، نیاز به تدوین برنامه‌های آموزشی میان‌رشته‌ای که ترکیبی از جامعه‌شناسی، فناوری اطلاعات، طراحی شهری و مدیریت باشد، بسیار احساس می‌شود. متخصصان آینده باید بتوانند نه تنها با ابزارهای فناوری کار کنند، بلکه درک عمیقی از پیامدهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تصمیمات شهری داشته باشند.
بنابراین، تحول در نظام آموزشی و توجه به تکنولوژی‌های روز نه تنها یک ضرورت است، بلکه راهی است برای ایجاد شهری پایدارتر، هوشمندتر و انسان‌محورتر که بتواند پاسخگوی نیازهای نسل‌های آینده باشد. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری در آموزش، پژوهش و توسعه زیرساخت‌های فناورانه است تا شهرهای ما بتوانند همگام با تغییرات سریع دنیای امروز حرکت کنند.
