خاطره امیری- دکتری شهرسازی: از دیرباز، بشر در سودای ارتقای کیفیت زندگی خویش، گام در وادی پیشرفت نهاده است. تکنولوژی، این دستاورد شگرف اندیشه انسانی، همواره همچون عصایی کارآمد، او را در فراز و نشیب‌های زندگی یاری رسانده و زمینه‌ای برای دستیابی نسبی به این آرمان دیرینه فراهم کرده است. گویی انسان در مواجهه با هر چالش و مسئله‌ای، ناخودآگاه به دستان توانمند تکنولوژی چشم دوخته تا بلکه گره‌ای از مشکلات بگشاید و روزنه‌ای به سوی بهبود شرایط بیابد.
در این میان، مقوله حمل و نقل، به مثابه شاهرگی حیاتی در پیکره زندگی روزمره، همواره دغدغه‌ای اساسی برای افراد بوده است. این نیاز فطری به جابه‌جایی آسان و تسریع امور، با گسترش شهرنشینی و افزایش جمعیت، به معضلی پیچیده و فراگیر بدل شده است. خیابان‌های مملو از خودروهای سرگردان، زمان‌های تلف‌شده در ترافیک‌های کلافه‌کننده و آلودگی‌های فزاینده، همگی گواه این چالش بزرگ هستند.
در چنین بستری آشفته، بار دیگر دستان خلاق بشر به یاری آمده و با گشودن پای تکنولوژی به عرصه حمل و نقل، مفهوم نوینی تحت عنوان «حمل و نقل هوشمند» را به ارمغان آورده است. این رویکرد نوین، نه یک راهکار مقطعی، بلکه تلاشی جامع برای بهینه‌سازی جریان ترافیک، ارتقای سطح حمل و نقل عمومی و کاستن از بار سنگین اثرات زیست‌محیطی ناشی از تردد بی‌رویه وسایل نقلیه سنتی است.
حمل و نقل هوشمند، با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین دستاوردهای فناوری، همچون اینترنت اشیا (IoT)، هوش مصنوعی (AI) ، داده‌های کلان (Big Data) و اتصال نسل پنجم (5G)، در پی آن است تا با ایجاد شبکه‌ای یکپارچه و هوشمند، کارایی، ایمنی و پایداری سیستم‌های حمل و نقل را به سطحی بی‌سابقه ارتقا بخشد. تحقق این رؤیا، مستلزم ایجاد زیرساخت‌های هوشمندی است که بتواند بستری مناسب برای تعامل هوشمندانه وسایل نقلیه و جاده فراهم آورد؛ از چراغ‌های خیابانی هوشمند که با جریان ترافیک تطبیق می‌یابند گرفته تا جاده‌های متصل که اطلاعات حیاتی را به خودروها منتقل می‌کنند و سیستم‌های ناوبری پیشرفته که مسیریابی را به تجربه‌ای دقیق و بهینه بدل می‌سازند.
این منظومه هوشمند حمل و نقل، از اجزای به‌هم‌پیوسته‌ای تشکیل شده است که هر یک، نقشی کلیدی در تحقق اهداف آن ایفا می‌کنند: وسایل نقلیه متصل، مدیریت هوشمند ترافیک، بهبود حمل و نقل عمومی، وسایل نقلیه خودران و تحرک الکتریکی و اشتراکی. هر یک از این مولفه‌ها، با تکیه بر قدرت فناوری، در پی آن است تا گامی در جهت تسهیل تردد، افزایش ایمنی و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی بردارد.
حال، تصور کنیم در جهانی زندگی می‌کنیم که رگ‌های مواصلاتی آن، دیگر شریان‌های سنتی آسفالت و آهن نیستند، بلکه شبکه‌ای هوشمند از داده‌ها و الگوریتم‌هایند. با استقرار حمل و نقل هوشمند، دیگر خبری از ترافیک‌های کلافه‌کننده و بوق‌های ممتد نخواهد بود. خودروها، همچون ذرات هوشمندی در یک ارگانیسم واحد، با یکدیگر در تعامل و هماهنگی کامل خواهند بود. آن‌ها بهترین مسیرها را به‌صورت آنی تشخیص می‌دهند، سرعت خود را با جریان کلی ترافیک تنظیم می‌کنند و از بروز گره‌های ترافیکی پیشگیری می‌کنند. سفر، دیگر تجربه‌ای طاقت‌فرسا و زمان‌بر نیست، بلکه حرکتی روان و لذت‌بخش در بستری از نظم و هماهنگی خواهد بود.
مفهوم تصادف و سانحه رانندگی، کم‌کم به خاطره‌ای دور بدل خواهد شد. حسگرهای پیشرفته، سیستم‌های ترمز خودکار و ارتباط لحظه‌ای وسایل نقلیه با یکدیگر، ضریب ایمنی را به طرز چشمگیری افزایش خواهند داد. دیگر نه اشتباهات انسانی عامل فجایع خواهند بود و نه غفلت و بی‌احتیاطی، جان‌ها را به خطر خواهد انداخت. جاده‌ها، به فضاهایی امن و قابل اعتماد برای همگان تبدیل می‌شوند.
آنگاه، شهرها نفسی تازه خواهند کشید. کاهش چشمگیر آلودگی هوا ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی، آسمان را آبی‌تر و هوای استشمامی را پاک‌تر خواهد کرد. خودروهای برقی و هیبریدی، که جزء لاینفک منظومه حمل و نقل هوشمند هستند، نه تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کنند، بلکه آلودگی صوتی را نیز به حداقل می‌رسانند. سکوت و آرامش، ارمغان این تحول بزرگ برای ساکنان شهرها خواهد بود.
آنگاه، بهره‌وری به اوج خود خواهد رسید. حمل و نقل کالاها و خدمات، با سرعتی باورنکردنی و دقتی مثال‌زدنی انجام خواهد شد. زنجیره‌های تامین بهینه‌تر می‌شوند، هزینه‌ها کاهش می‌یابند و زمان، این سرمایه گرانبها، به نحو احسن مدیریت خواهد شد. اقتصاد، جانی دوباره می‌گیرد و چرخ‌های توسعه، شتابی فزاینده خواهند یافت.
اما فراتر از این مزایای ملموس، حمل و نقل هوشمند، دریچه‌ای نو به سوی تعاملات اجتماعی و فردی خواهد گشود. زمان‌های تلف‌شده در ترافیک، به فرصت‌هایی برای مطالعه، کار، ارتباط با دیگران یا حتی استراحت و تفکر تبدیل خواهند شد. مفهوم مالکیت خودروی شخصی، ممکن است کمرنگ‌تر شود و سیستم‌های اشتراکی هوشمند، جایگزین آن گردند. دسترسی به نقاط مختلف شهر و حتی فراتر از آن، برای همگان آسان‌تر و عادلانه‌تر خواهد شد.
البته، این تصویر آرمانی، بدون چالش نخواهد بود. مسائل مربوط به امنیت سایبری، حفظ حریم خصوصی داده‌ها، زیرساخت‌های پیچیده و وابستگی روزافزون به فناوری، از جمله مواردی هستند که نیازمند تدبیر و برنامه‌ریزی دقیق خواهند بود. اما با وجود این چالش‌ها، چشم‌انداز حمل و نقل هوشمند، آنچنان روشن و امیدوارکننده است که نمی‌توان از آن چشم پوشید.
اگر از حمل و نقل هوشمند استفاده شود، آنگاه، نه تنها شیوه جابه‌جایی ما دگرگون خواهد شد، بلکه کیفیت زندگی‌مان، تعاملات اجتماعی‌مان و حتی نگرشمان به زمان و فضا نیز دستخوش تحولی بنیادین خواهد شد. آن زمان، آینده‌ای هوشمندتر، پاکیزه‌تر و کارآمدتر در انتظار ما خواهد بود. حمل و نقل هوشمند، نه صرفاً یک تحول فناورانه، بلکه یک نگرش نوین به چگونگی تعامل انسان با محیط پیرامون و مدیریت منابع است. این رویکرد، با وعده شهرهایی پاکیزه‌تر، جاده‌هایی امن‌تر و زمان‌هایی ارزشمندتر، بارقه‌ای از امید را در دل جوامع بشری روشن ساخته و نویدبخش آینده‌ای است که در آن، حرکت، نه یک چالش، بلکه تجربه‌ای سهل، ایمن و لذت‌بخش خواهد بود.
