پنجره فرصت داده‌های نامرئی

یادداشت از هاجر مصطفایی- دکتری اقتصاد و پژوهشگر جهاددانشگاهی: فضای کسب‌وکار دائماً در حال تغییر و پیچیدگی بیشتر است و در چنین فضایی، همواره اطلاعات و داده‌ها نقش حیاتی در گرفتن تصمیمات استراتژیک، تاکتیکی و عملیاتی دارند. به‌طوری که هرجا اطلاعات بیشتر باشد، ثروت‌آفرینی ناشی از واکنش درست به متغیرهای بازار نیز بیشتر بوده‌ است. در این فضا بانک‌ها براساس مدل درآمدی سنتی خود، مبتنی بر تجمیع پس‌اندازها و تخصیص سودآور آن و اقتصاد مقیاس، با گسترش جغرافیایی و جذب مشتریان بیشتر بر کارایی عملکرد خود افزوده‌اند. نوع فعالیت بانک‌ها سبب می‌شود که حجم بالایی از اطلاعات از مشتریان جمع‌آوری و ذخیره گردد که بانک‌ها را به بزرگترین تحلیلگران داده در گذشته تبدیل می‌کرد. این توان تحلیلگری در کنار انحصار استفاده از پول، بانکداری را به قدرتمندترین و سودآورترین صنعت اقتصادی تبدیل کرد. در سال‌های اخیر تحولات فناوری بسیار فراتر و فراگیرتر از حد تصور بوده، به‌طوری که حاکمیت بی‌چون‌وچرای بانک‌ها را بر زندگی و حیات مالی مردم به چالش کشیده‌ است.

امروز فناوری، داده‌ها را به‌شکل جدیدی گردآوری می‌کند. وجود تعاملات گسترده افراد با بسترهای اینترنتی و شبکه‌های مجازی ردپای دیجیتالی از آن‌ها به جا می‌گذارد که فراتر از اطلاعات مالی، داده‌های رفتاری و حتی شخصیتی کاربران را نیز در خود پنهان دارد. از این رو امروز کسب وکارهایی ایجاد شده‌اند که در حد بانک‌ها داده دارند و حتی فراتر از بانک‌ها قادر به تحلیل و پیش‌بینی رفتار مشتریان خود هستند. این شرکت‌ها خدمات مالی را بسیار سهل‌تر، نوآورتر و به‌صورت سفارشی‌شده ارائه می‌دهند. امروز فین‌تک‌ها و بیگ‌تک‌ها با مهندسی معکوس از راه تحلیل داده‌ها به ارائه خدمات مالی می‌پردازند. بنابراین مزیت داشتن مجوز بانکداری به مزیت دراختیار داشتن و قدرت تحلیل داده‌ها تغییر کرده‌است.

امروز پول در جای دیگری به غیر بانک‌ها نیز تولید می شود. فناوری بلاکچین، امکان ایجاد پول، انجام معاملات و تبادلات گسترده بدون مرز را در محیطی امن مهیا کرده‌است، که به‌ حضور تازه‌واردهای سودآور در بازار مالی منجر شده‌است. در واقع اگر دیروز بانک‌ها معدن طلا در اختیار داشتند، امروز افرادی در همسایگی آن‌ها بدون داشتن معدن و ابزار آن، طلا استخراج می کنند؛ آن هم از هوا. داده‌های دیجیتال امروز مانند هوا هستند که نه‌تنها پایان نمی‌پذیرند، بلکه هر روز بر حجم آن‌ها اضافه می‌شود. فقط باید آن‌ها را پاکسازی نمود.

بر اساس آن‌چه گفته شد، لازم است بانک‌ها زودتر از موضع انزوا خارج شوند و با پوست‌اندازی از بانکداری الکترونیک به سمت حکمرانی داده‌محور بازار خدمات مالی حرکت کنند. این مسیری است که بانک‌های دیجیتال در عرصه جهانی به سمت آن حرکت کرده‌اند. بانکداری دیجیتال بیشتر از آن‌که مبتنی بر فناوری باشد، مبتنی بر مشتری محوری و کلان‌داده‌ها است، به‌طوری که دیلویت اولین قدم در این راستا را یکپارچگی و تحلیل داده معرفی کرده‌ است. امروز اگر بانک‌ها بتوانند رفتار و نیاز مشتریان را به صورت اختصاصی شده تجزیه‌و‌تحلیل و پیش‌بینی کنند، به معمار اکوسیستم مالی تبدیل می‌شوند و در غیر این‌صورت در آینده مالی کشور نقش کمرنگی خواهندداشت.